هفته پژوهش در هر سال فرصت مناسبی جهت بازبینی و مرور سالیانه عملکردها در عرصه پژوهش است. گرچه در سال های قبل این سرشماری و بازبینی در روزهای آخر پاییز صورت می پذیرفت اما در سال جاری مراسم هفته پژوهش با یک ماه تاخیر و در پایان دی ماه برگزار شد. به همین مناسبت مروری بر مهمترین فراز و نشیب های پژوهشی در حوزه علوم پزشکی طی سالی که گذشت خواهیم داشت.
شاید مهمترین دستاورد پژوهشی در این سال تولد زنده رویان نخستین گوسفند شبیه سازی شده توسط پژوهشگران کشورمان در مرکز تحقیقات رویان و جست و خیز آن بر روی سن در جریان یک نمایش عمومی بود.
دستاورد مهم دیگر موفقیت پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران در ترمیم ضایعات نخاعی از طریق تزریق سلول های شوان بود که امیدهای زیادی را در این گروه از بیماران ایجاد نموده است. نکته قابل توجه در این پروژه همکاری مشترک میان پژوهشگرانی از حوزه های علوم پایه و بالینی در شکل گیری این طرح ارزشمند بود.
آزمایش دارویی برای درمان بیماران مبتلا به ایدز، از دیگر تحولات قابل توجه بود که خبر آن در سایه پاره ای از ملاحظات غیر علمی رنگ باخت. این دارو با تحریک سیستم ایمنی و افزایش سلولهای CD4 مثبت واجد اثرات درمانی است اما درمان قطعی محسوب نمی گردد. اکنون جامعه علمی منتظر انتشار نتایج در منابع علمی است.
اندکس شدن مجله Archives of Iranian Medicine (AIM) در نمایه index medicus یا PubMed تحول مهمی در عرصه مجلات پزشکی محسوب می گردد. نخستین مقالات این مجله که متعلق به فرهنگستان علوم پزشکی کشور می باشد در ژانویه ۲۰۰۶ در PubMed ظاهر شد. این امر یک تحول مهم در سال های اخیر است و در شرایطی صورت می گیرد که این مجله همچنان تنها نماینده ایران در نمایه مدلاین می باشد. ازتحولات مهم دیگر در عرصه مجلات، نمایه شدن مجله Iranian Journal of Public Health در نمایه معتبر SCI (ISI) است. با توجه به نقش مهم مجلات ایرانی در تعیین سهم ایران از تولید علم جهان، این دستاوردها را باید به فال نیک گرفت.
تداوم شتاب رشد تعداد مقالات پژوهشگران کشورمان در مجلات بین المللی و میزان ارجاع به آنها(Citation) ایران را در صدر کشورهای جهان نگهداشته است. ایران در دو شاخص فوق الذکر بالاتر ار کشورهای آسیایی، اروپایی و امریکا قرار دارد.
بدیهی است که دستاوردهای پژوهشی کشور به مراتب بیش از آن است که طی مقاله ای کوتاه بتوان به همه آن پرداخت؛ لذا به همین میزان بسنده می کنیم.
اما در این بین چالش هایی نیز فراروی سیستم پژوهشی کشور قرار دارد: تعداد پژوهشگران ایرانی با متوسط ۱۲۰۰ نفر به ازای هر یک میلیون نفر همچنان کمتر از متوسط جهانی است و تعداد ۴۰۰۰ اختراع ثبت شده در سال گویای آماری ناچیز برای کشوری همچون ایران است. سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی ۶۴/۰ درصد است که از بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز کمتر است. این در حالی است که اروپا در حال برنامه ریزی برای رسیدن به رقم ۳ درصد تا سال ۲۰۱۰ می باشد. مجلات ایرانی در عرصه های بین المللی همپای پژوهشگران کشورمان حرکت نکرده اند و مسایل سیاسی می تواند بر این روند تاثیرگذار باشد. معتبرترین دانشگاههای کشور برای رسیدن به جایگاهی مناسب در میان دانشگاه های معتبر جهان راهی طولانی پیش روی دارند و دانشگاه های سطح ۲ و ۳ نقش محدودی را در پیشرفت های اخیر ایفا نموده اند. اما بی تردید تدوین نقشه جامع علمی (آنچه مورد تاکید مقام معظم رهبری می باشد) با توجه به سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران و مبتنی بر شاخص های کمی و تعیین اولویت ها مهمترین چالش فراروی سیستم پژوهشی کشور می باشد. از سوی دیگر طرح ریزی برنامه ای سازمان یافته برای همکاری ایرانیان فرهیخته در خارج از کشور می تواند تهدید فرار مغزها را به یک فرصت برای تسریع در روند توسعه علمی کشور تبدیل کند.
دولت جدید نیز در نخستین سال از فعالیت خود نشان داد که برای حوزه دانش جایگاه ویژه ای قائل است بنحوی که دستاوردهای علمی در صدر اخبار قرار گرفت. این مهم باعث تقویت روحیه همکاری و عامل خودباوری و افتخار ملی خواهد بود.
در پایان به تمامی تلاشگرا ن عرصه دانش و پژوهش خسته نباشید می گوییم به آن امید که در سال آینده به فضل الهی شاهد توفیقات بیشتری برای آنان باشیم.
