رشد علمی یک کشور را می‌توان از میزان تولید علم آن کشور برآورد نمود. مقالات پژوهشی (Papers) مهمترین ابزار شاخص رشد علمی یک کشور است. از طرف دیگر مقدار ارجاع به مقاله (Citation) و نیز میزان متوسط ارجاع به هر مقاله (Citation per Paper) نیز از دیگر از شاخصهای بیانگر کیفی مقالات است. بر این اساس در این مقاله سعی بر آن شده که براساس آمار منتشر شده، جایگاه علمی ایران در تولید مقاله به صورت کمی و کیفی مورد تحلیل قرار گرفته شود.بر اساس آمار موثقی که توسط Essential Science Indicators استخراج شده است، ایران در ۱۰ سال اخیر بین ۱۴۶ کشور در تمام زمینه‌های علوم، رتبه ۴۲ در تعداد مقالات (بامیزان ۲۱۶۶۱)، رتبه ۴۹ در ارجاع به مقالات (۶۳۵۱۹ مورد ارجاع) و رتبه ۱۳۵ در میزان متوسط ارجاع به هر مقاله (میزان ۹۳/۲) را دارد. در این میان بیشترین مقالات در زمینه های شیمی (۶۶۰۹ مقاله)، مهندسی (۳۲۳۶ مقاله) و پزشکی بالینی (۲۱۸۸ مقاله) بوده است. بیشترین ارجاع به مقاله شامل زمینه های شیمی (۲۷۶۳۹ ارجاع)، فیزیک (۸۲۴۷ ارجاع) و پزشکی بالینی (۶۲۴۸ ارجاع) بوده است. شاخص متوسط ارجاع به هر مقاله در زمینه های شیمی (۱۸/۴)، فیزیک (۹۶/۳) و پزشکی بالینی (۸۶/۲) بالاتر از سایر حوزه های تخصصی قرار گرفته است. تعداد مقالات ایران از حدود کمتر از ۵۰۰۰ مقاله در سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ به میزان حدود ۱۸۰۰۰ مقاله در سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ افزایش یافته است. همچنین ارجاع به مقالات از حدود ۵۰۰۰ ارجاع در سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ به حدود ۳۲۰۰۰ در سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ رسیده است. این افزایش در تعداد مقالات و ارجاع به آنها نشاندهنده رشد پژوهش در کشور می باشد. با این وجود شاخص متوسط ارجاع به هر مقاله رشد چشم گیری نداشته است و این امر باعث شده که ایران رتبه ۱۳۵ را در بین ۱۴۹ کشور مورد مطالعه داشته باشد (نمودار).
میزان متوسط ارجاع به مقالات ایرانی طی دهه اخیر (سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۶) با دوره‌های ۵ ساله
در این میان کشورهایی که بیشترین رتبه را به خود اختصاص داده اند در تعداد مقالات شامل: آمریکا، ژاپن وآلمان به ترتیب با ۲.۸۳۱.۰۰۴ و ۷۷۱.۵۷۳ و ۷۲۳.۴۳۵ مقاله؛ در تعداد کل ارجاع به مقالات آمریکا، انگلستان و آلمان به ترتیب با ۳۷.۸۲۲.۲۱۳ و ۷.۵۶۵.۱۶۳ و ۷.۴۹۷.۰۰۷ ارجاع به مقالات می باشند. با این وجود بیشترین شاخص ارجاع به مقاله در ۱۰ سال اخیر در مورد برمودا (با ۲۱۸ مقاله و شاخص ۹۴/۱۸)، سوئیس ( با حدود ۱۵۴.۰۰۰ و شاخص ۱۴.۰۵) و آمریکا (با شاخص ۳۶/۱۳) می باشند.افزایش تعداد مقالات ایرانی طی سالهای اخیر نشانگر افزایش قدرت پژوهش در نظام علمی کشور است. همچنین افزایش میزان ارجاع به مقالات ایرانی نیز بیان‌کننده برجسته‌تر شدن جایگاه ایران در جهان علم می‌باشد. با این وجود در مقایسه با کشورهای تولیدکننده علم، این ارقام هنوز گامهای نخستین را نشان می‌دهند. جایگاه بسیار پایین و روند بسیار آهسته افزایش شاخص ارجاع به مقاله در طی سالهای اخیر، گویای ضرورت اتخاذ راهکارها و برنامه های بنیادین جهت ارتقای کیفی مقالات به موازات افزایش کمیت آنها می باشد. خوشبختانه شناخت ضرورت پژوهش در جامعه روز به روز افزایش یافته است. امید است ایران و ایرانی در راه توسعه علمی بیش از پیش قدم بر دارد.
