گفتگوی خبرنامه شماره ۱۱ – دکتر شاهین آخوندزاده، معاون پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران

بی تردید یکی از پژوهشگران برجسته کشورمان در حوزه علوم پایه و پزشکی، دکتر شاهین آخوندزاده می‌باشد. دانش و تجربه در عین جوانی از ویژگی‌های بارز این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران است. وی هیأت علمی افتخاری مؤسسه فرزان نیز می‌باشد.
هم‌اکنون توجه شما را به گفتگویمان با دکتر شاهین آخوندزاه، جوان‌ترین استاد (full professor) کشورمان جلب می‌کنیم.

با عرض سلام. آقای دکتر لطفاً مختصری در مورد بیوگرافی و سوابق علمی و پژوهشی خودتان بفرمایید؟
من فارغ‌التحصیل دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران هستم و با وجود امکان پذیرش در رشته پزشکی به دلایل علایق مادرم، این رشته را انتخاب کردم. به معلمی علاقه وافر دارم. پس از قبول در دانشگاه در سن ۱۶ سالگی در سال ۶۳ و ۶۴ به عنوان دبیر زیست شناسی و شیمی در دبیرستان هدف مشغول به تدریس شدم.
در حین دوران دانشجویی به عنوان مدیر دارو و تجهیزات پزشکی بنیاد جانبازان و در قسمت ش-م-ر سپاه همکاری داشتم. بعد از فارغ‌التحصیل شدن به عنوان مشاور عالی رئیس سازمان بهزیستی کشور مشغول به کار شدم که حدود ۱ سال طول کشید و در زمان وزارت دکتر ملک زاده موفق به اخذ بورس PhD  شدم و در کشور انگلستان به مدت فقط ۲ سال و ۸ روز در رشته neuroscience  مدرک PhD را گرفتم به طوریکه معاون دانشگاه انگلستان در نامه‌ای به وزارت بهداشت و درمان این موفقیت (گرفتن PhD در مدت زمانی کم) را به ایشان تبریک گفته و اظهار داشتند که اولین دانشجوی خارجی بوده که توانسته است مدرک PhD را در مدت زمان ۲ سال اخذ کند.
پس از بازگشت به مدت ۱ سال به عنوان معاون پژوهشی بیمارستان روزبه در سال ۷۴ فعالیت کردم این دوران همزمان با دوران کمبود امکانات جهت فعالیت پژوهشی بود با این حال در سال ۷۵ اولین offline Email  را برای این بیمارستان راه اندازی کردیم که از طریق این Email موفق به گرفتن پذیرش به عنوان استادیار پژوهشی در Brain Research Institute درNiigata ژاپن شدم پس از پایان این دوره به عنوان دانشیار در گروه روان پزشکی دانشگاه کویت استخدام شدم.
پس از آن با گرفتن بورس از یک بنیاد نروژی جهت تحصیل در INSERM (یکی از دو مرکز پژوهشی بزرگ فرانسه) راهی پاریس شدم و در آن دوره فلوشیپ experimental neurology را گذراندم.
پس از آن با تشویق دکتر علی منتظری (رئیس سابق جهاد دانشگاهی ) که به عنوان الگوی من در زندگی می باشد و نیز لزوم بودن در کنار خانواده باعث شد که با وجود پذیرش به عنوان استادیار در امریکا بازگشت به وطن را انتخاب کنم.
پس از بازگشت دوباره به کشور در سال ۷۸ پژوهشکده گیاهان دارویی را در جهاد دانشگاهی تأسیس کردیم و مجله گیاهان دارویی را در این مؤسسه منتشر کردیم که به عنوان اولین مجله فارسی در EMBASE نمایه شد ، این پژوهشکده دو سال به عنوان پژوهشکده نمونه کشور انتخاب شد. از سال ۸۰ از جهاد دانشگاهی به دانشگاه علوم پزشکی تهران منتقل شدم. حدود ۲ سال بعد دانشیار و در سال ۸۶ به عنوان استادی دست یافتم که در حال حاضریکی از  جوان‌ترین اساتید کشور می‌باشم.
در همین حین به عنوان معاون پژوهشی مرکز ملی تحقیقات کشور مشغول به همکاری بوده و همچنین مجله دیابت و لیپید را نیز منتشر کردم و مرکز تحقیقات روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی کشور را با هدایت دکتر محمدی پایه‌گذاری کردیم که ۲ سال به عنوان مرکز تحقیقات برتر در جشنواره رازی انتخاب شد و در حال حاضر نیز همکاری ژورنالیستی با مجلات داخل مثل مجله فرهنگستان علوم پزشکی (AIM)  و آسم و آلرژی و همچنین چندین مجله خارجی به عنوان  editor و editorial board دارم.

در کتاب مبانی نگارش علمی که جدیداً به تالیف گروه نگارش علمی فرزان و نظارت جنابعالی منتشر شده است،  عنوان شما FB Pharmacol S  آمده است. ، لطفاً مختصری در مورد این عنوان توضیح دهید.
انجمنی در کشور انگلستان به عنوان انجمن فارماکولوژیست‌های انگلستان وجود دارد که از ایران ۵، ۶ نفر عضو آن هستند که قدیمی‌ترین عضو آن دکتر زرین‌دست می‌باشند در دنیا حدود ۵ هزار عضو دارد که شرایط پذیرش آن سخت می‌باشد.
شرایط آن به این صورت است که شما حتماً باید یک oral presentation و یک مقاله در British Journals داشته باشید و این دو شرط باعث شده است عملاً کسانی بتوانند در آن عضو شوند که فارغ‌التحصیل آنجا باشند چرا که شما نمی‌توانید در آنجاoral presentation  بدهید مگر اینکه یا خودتان عضو باشید یا کسی که استاد شماست عضو آنجا باشد. من از سال ۹۶ عضو آنجا بودم. از سال ۲۰۰۶ مرتبه جدیدی به عنوان Fellow of British Pharmacological Society تعریف شد.
که حدود ۴۰ عضو دارد که حدود ۹۵ درصد آنها انگلیسی هستند و حدود ۲۵ نفر از آنها لقب sir دارند و من هم یکی از آن ۴۰ نفر هستم.

در حال حاضر به فعالیت پژوهشی در چه حوزه‌هایی اشتغال دارید؟
عمده فعالیتهای من در حال حاضر در زمینه RCT در روان پزشکی و نورولوژی است و می توانم ادعا کنم که بیش از ۹۰ درصد فعالیتهای کشور در زمینهRCT در روان پزشکی کار ما در بیمارستان روربه و مرکز تحقیقات روانپزشکی بود که خیلی از آنها در Textbook آمده است و به همین دلیل در ۲ سال اخیر موفق به نوشتن چندین فصل در Textbookهای پزشکی شده‌ام و تنها رفرانس‌هایی که در کتاب کاپلان از ایران آمده است مربوط به کار تحقیقاتی من است.
حدود ۹۰ درصد از فعالیتهای من در شاخه‌های فارماکوتراپی اسکیزوفرنیا، ADHD و فاز حاد مانیا است. ده درصد فعالیت من Alternative Medicine در زمینه Evidenced Based Herbal Medicine است. در حال حاضر حدود ۷۵ مقاله نمایه شده در ISI و Medline و حدود ۵۰-۴۰ مقاله فارسی و ۴ کتاب از جمله یک Textbook در انتشارات Springer در سال ۲۰۰۷ دارم.
به تعداد انگشت‌‌شمار در کنگره‌های داخلی به عنوان سخنران شرکت کرده‌ام ولی حداقل حدود ۱۰۰ oral presentation و invited lecture در کنگره‌های خارجی ارائه نموده‌ام که از نظر من این مقدار کم است و دلیل عمده این امر صرف وقت در مسافرتها و نبود امکانات پژوهش در ابتدای کار بوده است و در حال حاضر به یک سرعت ثابت رسیده‌ام و می‌توانم بگویم که در هر سال توان انتشار ۷-۶ مقاله ISI، Medline خواهم داشت که ۱ مورد آن حتماً Review Article  خواهد بود.
در حال حاضر یازده مقاله مروری  (Review Article)دارم که نشان دهنده علاقه من در این مورد است.
البته از عوامل تأثیرگذار در تعداد بالای مقالات اینجانب تدریس Scientific Writing در دانشکده‌های مختلف کشور و خارج از کشور است که هر سال حدود ۴۰ کارگاه برگزار می‌کنم یعنی همه پنجشنبه و جمعه‌ها که این موجب افزایش مهارت و اخذ تجربیات از شرکت‌کنندگان کارگاه‌ها شده و همچنین موجب ایجاد ارتباط با دانشگاه‌های محتلف از جمله سمنان، اراک،زنجان، اصفهان و تبریز شده است. در حال حاضر حدود ۴۰ درصد پایان‌نامه‌های بیمارستان روزبه با من است. در حالیکه این بیمارستان تنها ۱۵۰ تخت دارد که برای تولید این تعداد مقاله کافی نیست به همین دلیل این همکاریهای بین دانشگاهی موجب ایجاد پروژه‌های مشترک و multi center  شدن کارهای تحقیقاتی شده است.

با این وضع، شما پیشرفت مقاله‌های ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من پیشرفت تولید علمی از جمله مقالات کشور ما در این چند سال بسیار خوب و من کلمه jump را به کار می‌برم ما پیشرفت نکرده‌ایم بلکه پریده‌ایم. در سال ۲۰۰۷ ما بیش از ۸۰۰۰ مقاله داریم که صرفاً مقاله نیست و شامل abstract  کنگره هم است. با در نظر گرفتن آن می‌توان حدس زد حدود ۶۵۰۰ مقاله از ایران در سال ۲۰۰۷ منتشر شده است که رشد خیلی خوبی بوده است که در حال حاضر حدود ۴۵/۰ درصد مقاله‌های دنیا است ولی هنوز به سهم خودمان یعنی ۱ درصد مقاله‌های دنیا فاصله داریم. به نظر من ما در حال حاضر در حال تمرین پژوهش هستیم و کم کم در مدت زمان ۲۰ سال به آن حد مورد نظر می‌رسیم، در سال گذشته چندین مقاله کشور درکتب مرجع (Textbook) استفاده شده است که این نشانه پیشرفت است ولی با این حال انتظار بهره‌برداری از مقالات کشورمان قابل قبول نیست و ناجوانمردانه است. فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ما در خارج از کشور بسیار موفق هستند و این بدین دلیل است که صنعت از پژوهشگران استفاده می‌کند که در کشور ما این مورد وجود ندارد پس نمی‌توان کاربردی نبودن مقالات کشور را به ضعف دانشگاهیان و پژوهشگران کشور نسبت داد بلکه اشکال اصلی از صنعت کشور است که از پژوهشگران استفاده نمی‌کند. نبود رقابت و دولتی بودن صنعت کشور باعث عدم استفاده صنعت از پژوهشگران جهت ارتقای کیفیت محصولات صنعت شده است.
سرعت در دانشگاه علوم پزشکی تهران به دو دلیل بهتر از میزان متوسط کشوری است اول اینکه در زمان ریاست دکتر ظفرقندی و معاونت دکتر لاریجانی نگرش نسبت به پژوهش در دانشگاه علوم پزشکی تهران دگرگون شد که پس از اینکه دکتر لاریجانی به سمت رئیس دانشگاه منصوب شدند این راه را به خوبی ادامه دادند.
دوم اینکه چهره‌های شاخص دانشگاه مثل دکتر ملک زاده با تفکر عالی بین‌المللی خود و القای این نگرش در اجزای کوچکتر دانشگاه عامل مؤثری در این مورد بوده‌اند.

مجله Archives of Iranian Medicine نخستین مجله ایرانی است که پس از انقلاب در Medline نمایه شده است. حتی مجله Acta Medica Iranica هم که در مدلاین نمایه شده بود، از این نمایه خارج شد. شما به عنوان یکی از اعضای سردبیری مجله AIM ، در مورد نحوه ایندکس شدن مجله در مدلاین و شرایط باقی ماندن آن در این نمایه توضیح دهید.

تنها مجله‌ای که هم در ISI و هم در Medline نمایه می‌شود مجله آسم و آلرژی است. مشکل مجلات ما این است که مدیر مسئول و سردبیر مجله رئیس دانشگاه و معاون پژوهشی آن دانشگاه هستند که تغییر و تحولات سیاسی باعث تغییر این منصب می‌شود و در نتیجه با گذشت زمان مدیر مسئول و سردبیر عوض شده و تا اینکه گروه جدید کار مجله را دوباره به ثبات برسانند ۱ یا ۲ شماره از مجله عقب می‌افتد، در حالی که شرط اصلی ISI و Medline این است که مجله سروقت منتشر شود و یکی از عواملی که باعث حذف مجله Acta Medica Iranica شد همین موضوع بوده است که چون دولتی عمل می‌کند تحت تأثیر این عوامل قرار می‌گیرد. اما فرهنگستان مثل نهاد خصوصی عمل می‌کند و به دلیل ثبات مدیریتی آقایان دکتر فاضل و ملک زاده، مجله AIM روز به روز پیشرفت کرد و وارد Medline شد.

پس ما باید به سمتی برویم که ثبات مدیریتی را در مجلات خود داشته باشیم و مجلات خود را به جای دانشگاه‌ها به سمت انجمن‌ها ببریم و خصوصی سازی را در این زمینه اجرا کنیم

از گذشته‌ها دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دارای ۲ مجله فارسی و انگلیسی با عنوان مجله دانشکده پزشکی و Acta Medica Iranica بوده است که در واقع این دو مجله از قدیمی‌ترین مجلات پزشکی کشور هستند. به عنوان معاون پژوهشی دانشکده پزشکی راجع به وضعیت کنونی این مجلات توضیح دهید.
مجله فارسی تنها مجله ایران است که ماهیانه منتشر می‌شود و هر ماه حاوی ۱۵-۱۴ مقاله است یعنی ۲ برابر تعداد روتین مجلات،  با زحمات دکتر نبئی در گذشته و خانم دکتر بهتاش -که خود دارای ۲۰ تا ۳۰ مقاله خارجی است- در حال حاضر این مجله در Databaseهای درجه ۲ نمایه می‌شود ولی با وجود اینکه مانعی برای نمایه شدن مجله با زبان فارسی وجود ندارد هنوز این امکان برآورده نشده است که وارد Medlineشود.
مجله انگلیسی هم در Databaseهای درجه ۲ ایندکس می‌شود ولی هنوز در ISI و Medline نشده است که امیدواریم با زحمات دکتر دهپور این امر امکان پذیر شود.

اگر موافق باشید کمی راجع به پایان‌نامه‌ها صحبت کنیم. هم‌اکنون بسیاری از پایان‌نامه‌ها دارای موضوعات تکراری است و نتایج آن‌ها بدون استفاده در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها باقی می‌ماند. به نظر شما علت این مشکلات چیست و جهت ارتقای کیفیت پژوهش‌های دانشجویی و پایان‌نامه‌ها چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
یکی از مشکلات این است که تقریبا در  هیچ جای دنیا برای پزشکی عمومی پایان نامه نگذاشته‌اند و در کشور ما هم که پایان نامه وجود دارد شبیه dissertation است نه پایان‌نامه. من خود در حال حاضر حامی این موضوع هستم که از هر پایان‌نامه قبل از دفاع آن باید یک مقاله ایجاد شود که در حال حاضر این موضوع در کشور ما در دوره PhD اجرا می‌شود و در بعضی از جاها حتی تا ۳ مقاله هم پیش رفته‌اند.
با توجه به اینکه دانشجویان پزشکی جز باهوشترین افراد کشور می‌باشند شک نکنید که این موضوع امکان‌پذیر است.
ما در حال حاضر جهت وصول به این هدف از اول آذر ۸۵ این دستور العمل را گذاشته‌ایم که ۲ نمره از پایان‌نامه مربوط به مقاله است. پس به جای اینکه مقاله را وسیله‌ای برای ارتقای هیات علمی بدانیم، بهتر است مهارت نوشتن مقاله را در دوره عمومی به دانشجویان خود بیاموزیم. نمونه بارز این مسئله دکتر زرین دست است که با آموزش مهارت نوشتن مقاله به دانشجویان خود در طول پایان‌نامه, تاثیر بسزایی در این امر داشته‌اند.
پس بهتر است ابتدا این مسئله را در دوره فوق تخصص و پس از آن در دوره‌های پایین‌تر این موضوع رابه مرحله اجرا رساند و بهتر است پایان‌نامه‌ها را به استانداردهای بین‌المللی نزدیک کنیم.

در دنیای کنونی، اقبال روزافزونی نسبت به فراورده‌های طبیعی و داروهای گیاهی بوجود آمده است. شما با توجه به فعالیت‌های پژوهشی که در این حوزه دارید و با توجه به تجربیات خود به عنوان رئیس سابق پژوهشکده گیاهان دارویی، وضعیت تحقیقات دارویی را به طور عام و گیاهان دارویی را به طور خاص در ایران، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در بخش دارویی به طور عام وضعیت بسیار خوب است. دانشکده داروسازی با ریاست آقای دکتر شفیعی و با حضور دکتر خلج و دکتر عبداللهی سهم بسزایی در این امر داشته‌اند که این فضا به دانشکده‌های داروسازی سراسر کشور هم منتقل شده است. برای مثال ۵۰ درصد تولید علم دانشگاه مازندران مربوط به دانشکده داروسازی آن دانشگاه می‌باشد.
ولی در قسمت گیاهان دارویی و طب جایگزین (Alternative Medicine)  بسیار ضعیف هستیم. تقریبا تمامی کارهای کشور ما در قسمت experimental است، مطالعات حیوانی بدون وجود مطالعات بالینی ,کارآزمایی بالینی در Alternative Medicineسبب شده است که سهم چندانی در تولید علم در این حوزه نداریم. در واقع یک فاصله بین دپارتمان‌های فارماکوگنوزی (گیاهان دارویی) و دپارتمان‌های بالینی وجود دارد و کاری که من انجام دادم این بود که با الهام از طب سنتی خودمان و غرب، روی آنها RCT انجام دادم.

ضمن تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، در پایان اگر صحبت خاصی دارید، بفرمایید.
در انتها می‌خواهم به همکاران جوان‌ترم بگویم که دراین راه باید پله به پله حرکت کنند. من این شانس را داشتم که الگوهای خوبی داشتم. مثلا دید باز را در تحقیق از دکتر ملک‌زاده، پشتکار را از دکتر لاریجانی، کار کردن در حداقل امکانات و شرایط سخت را از دکتر منتظری  فرا گرفتم و اینچنین فکر می‌کنم که آینده ایران خیلی چشمگیر خواهد بود و این راهی است که طی شده و شاید سرعت در برهه‌هایی از زمان کاهش یابد، اما این حرکت متوقف نخواهد شد.