جهاد دانشگاهی از جمله نهادهای فعال کشور در حوزه پژوهش و فناوری است که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه های مختلفی همچون صنعت نفت و گاز، صنعت ریلی و حوزه پزشکی برنامه های بسیاری را به انجام رسانده است.
جهاد دانشگاهی فعالیت های پژوهشی خود را از حدود سال ۱۳۶۱ به طور رسمی آغاز کرد و در سال های گذشته همواره تلاش کرده است پژوهش های عمدتا کاربردی و معطوف به رفع نیازهای کشور را اجرایی کند.
در دوره اول فعالیت های پژوهشی جهاد دانشگاهی طی سال های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸، بیشتر پژوهش ها در بخش های مختلف فنی مهندسی، علوم پایه، کشاورزی، علوم انسانی و پزشکی با هدف رفع نیازهای کشور در بخش دفاع مقدس صورت گرفته است.
در آن دوره زمانی حدود ۷۰ درصد از فعالیت های پژوهشی جهاد دانشگاهی شامل بیش از ۵۰۰ پروژه تحقیقاتی در رابطه با رفع نیازهای دفاع مقدس در بخش های مختلف بوده است.
در دوره دوم از سال ۱۳۶۸ همزمان با پایان جنگ تحمیلی فعالیت های جهاد دانشگاهی در حوزه غیرنظامی و سازندگی کشور متمرکز شد.
دکتر حمید امین اسماعیلی معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی در مورد فعالیت های پژوهشی جهاد دانشگاهی اظهار کرد: بیش از نیمی از فعالیت های جهاد دانشگاهی از زمان آغاز تاسیس تاکنون در حوزه پژوهش و فناوری متمرکز بوده است.
وی با بیان اینکه پژوهش های جهاد دانشگاهی دارای چند ویژگی است، افزود: در جهاد دانشگاهی پژوهش ها بر اساس تعریف نیازی مشخص و به منظور رفع مسایل و مشکلات جامعه انجام می شود چراکه این اعتقاد در جهاد وجود دارد که برای حل مسایل تکنولوژیک و فنی، اجتماعی، سلامت و پزشکی باید با یک نگاه علمی و پژوهشی سیستماتیک وارد میدان شد.
امین اسماعیلی گفت: همچنین تلاش شده است که اغلب اقدامات پژوهشی دارای کارفرما و مشتری مشخص باشد بنابراین بیش از ۷۰ درصد پژوهش های جهاد دانشگاهی دارای کارفرمای مشخص است. پروژه های تحقیقاتی که کارفرمای مشخصی دارد، احتمال کاربردی شدن نتایج آن بیشتر می شود.
وی با بیان اینکه پژوهش و فناوری در جهاد دانشگاهی خودگردان است و هزینه های اجرای تحقیقات از خود پژوهش ها تامین می شود، افزود: این موضوع به ویژه در کشورهای درحال توسعه بسیار مهم است که بخش پژوهش بتواند خودگردان باشد و هزینه های خود را تامین کند.
امین اسماعیلی گفت: کشورهای درحال توسعه همچون ایران با مسایل و مشکلاتی در بخش علم و فناوری مواجه هستند که بخشی از آن مربوط به نبود بازارهای سازمان یافته در این کشورها و ورود محصولات فناورانه و علمی از خارج از کشور است.
وی ادامه داد: در ایران که دارای درآمدهای اقتصادی رانتی قابل توجهی است، رفع نیازهای کشور در حوزه علم و فناوری عمدتا متکی بر محصولات و خدماتی است که از خارج از کشور وارد می شود.
امین اسماعیلی یادآور شد: در چنین شرایطی که بازار غیرسازمان یافته پژوهشی و فناوری در کشور وجود ندارد و علاقه و گرایش زیادی به واردات محصولات علمی از خارج از کشور وجود دارد، اگر سازمانی بتواند خودگردان باشد، موفقیت ارزشمندی به دست آورده است.
وی تخصصی بودن پژوهش در جهاد دانشگاهی را یکی دیگر از ویژگی های پژوهش در این نهاد دانست و گفت: جهاد ابتدا حوزه های وسیعی از کار را آغاز می کند سپس در طول زمان این حوزه ها را در بخش های مشخص تری تمرکز می دهد و سعی می کند با حمایت از ساختارهای پژوهشی آنها را به سمت تخصصی تر شدن هرچه بیشتر پیش ببرد.
امین اسماعیلی اظهار کرد: بر همین اساس در سال های اخیر تلاش شده است ساختارهای پژوهشی جهاد دانشگاهی به سمت قطب های فناوری پیش برود.
وی توضیح داد: طبق تقسیم کار نانوشته ای در کشور وجود دارد، دانشگاه ها و مراکز علمی و تخصصی که زیرمجموعه وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و علوم، تحقیقات و فناوری هستند، اداره قطب های علمی در کشور را برعهده دارند. این درحالی است که در حوزه فناوری باید بتوان فرآیندهای علمی و پژوهشی را به سمت فناوری که محصول و نتیجه فعالیت های علمی است، پیش برد.
امین اسماعیلی گفت: برای تحقق این منظور و با توجه به خلاهایی که در این زمینه وجود دارد، تلاش شده است فعالیت های جهاد دانشگاهی به سمت قطب های فناوری پیش برود
و در حوزه پزشکی در مورد بیماری سرطان و استفاده از سلول های بنیادی، در حوزه فنی مهندسی در بخش مخابرات و الکترونیک قدرت، در حوزه طراحی و ساخت فرستنده های رادیویی و تلویزیونی، در حوزه طراحی و ساخت UPS ها، رکتیفایرها و موتورهای دورمتغیر به صورت یک قطب فناوری معرفی شود.
وی افزود: در بخش علوم پایه نیز تلاش شده است در بخش هایی مانند طراحی و تولید کودهای بیولوژیک، طراحی و ایجاد دانش فنی کاتالیست ها، طراحی و ساخت سیستم های رافع آلودگی به منظور رفع تبعات زیست محیطی در بخش های مختلف کشور که استخراج نفت در آنها صورت می گیرد، در بخش کشاورزی در مورد بهبود نژاد و ایجاد پیوندهای متناسب از نهال گردو و متناسب کردن آن با شرایط کشور و تولید بذرها و نشاهای مناسب برخی محصولات اقداماتی صورت گرفته است.
امین اسماعیلی گفت: در حوزه علوم انسانی نیز در بخش های هویت، مطالعات توسعه، پیوند بین نسلی و ادبیات داستانی انقلاب اسلامی اقدامات پژوهشی زیادی در جهاد دانشگاهی صورت گرفته است.
*** برخی اقدامات پژوهشی جهاد دانشگاهی در یک دهه گذشته
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی اقدامات پژوهشی یک دهه گذشته این نهاد را اینگونه برشمرد: جهاد دانشگاهی بیشتر فعالیت های پژوهشی خود را در بخش نفت و گاز به عنوان اصلی ترین بخش توسعه ای کشور، در بخش صنعت ریلی به دلیل نقش مهم آن در توسعه کشور و در بخش های مهم پزشکی مانند سلول درمانی و درمان ناباروری تمرکز داده و دستاوردهای مناسبی را به دست آورده است.
امین اسماعیلی افزود: فعالیت های پژوهشی در جهاد دانشگاهی به دو بخش تقسیم می شود؛ بخش اول شامل فعالیت های مستمر است که بر اساس برنامه های سه ساله ای که برای گروه های پژوهشی جهاد تدوین می شود، موضوعاتی مشخص و این گروه ها فعالیت های خود را بر روی این موضوعات تمرکز می دهند.
وی ادامه داد: بخش دوم نیز شامل فعالیت هایی است که برای رفع نیاز بازار و بر اساس پروژه هایی که به آنها ارجاع می شود، صورت می گیرد.
امین اسماعیلی خاطر نشان کرد: به طور کلی پژوهش و فناوری در جهاد دانشگاهی یک چرخه کامل طرح ایده تا تولید ثروت را دنبال می کند و در نهایت به صورت یک فناوری تولیدکننده ثروت به بازار عرضه می شود.
** اقدامات پژوهشی جهاد در حوزه نفت و گاز
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی گفت: برای ورود به این حوزه ابتدا نیازهای اصلی صنعت نفت و گاز در بخش های مختلف بررسی شد تا برای رفع نیازها قدم های لازم برداشته شود و بر این اساس جهاد دانشگاهی در حوزه نفت و گاز چند پروژه مهم را از حدود چهار سال پیش آغاز کرد.
امین اسماعیلی افزود: همچنین به دلیل اهمیت و نقش حوزه نفت و گاز در توسعه کشور، و دقیق و حساس بودن پروژه های این حوزه، جهاد باید اقدامات پژوهشی خود در این حوزه را به گونه ای برنامه ریزی می کرد که فرآیندهای مختلف پروژه های تخصصی و فناورانه سامان پیدا کند.
وی ادامه داد: نباید خلل و وقفه ای در فرآیند فعالیت های صنعت نفت و گاز کشور به عنوان یکی از بخش های درآمدزای تامین کننده اعتبار سایر بخش های توسعه ای کشور ایجاد شود.
از سوی دیگر عمده طراحی ها، سیستم ها، قطعات و تجهیزات حوزه نفت و گاز به دلیل ابعاد تخصصی و حساسیتی که به لحاظ کیفیت دارد، باید با دقت بالایی تولید شود. بنابراین جهاد تلاش کرده است در حوزه هایی از این بخش در صنایع بالادستی و پایین دستی اقداماتی را به اجرا برساند.
* تولید کاتالیست ها
امین اسماعیلی اظهار کرد: یکی از حوزه هایی که جهاد دانشگاهی در آن ورود کرده است، تولید کاتالیست ها است که به عنوان یک ماده پرمصرف در تولید مواد و محصولات نفتی در حوزه های مختلف مانند پتروشیمی کاربرد دارد.
وی توضیح داد: فرآیند به دست آوردن دانش فنی این تجهیزات و تکنولوژی ها از شرکت های تولیدکننده خارجی به سادگی صورت نمی گیرد بنابراین برخی گروه های پژوهشی جهاد ماموریت یافتند ابتدا کاتالیست های پرمصرف را شناسایی و با به دست آوردن دانش فنی آنها این کاتالیست ها را بومی سازی کنند.
امین اسماعیلی گفت: در همین راستا پژوهشکده توسعه صنایع شیمیایی جهاد دانشگاهی و جهاد دانشگاهی واحد تهران موفق شدند دانش فنی حدود ۶ کاتالیست پرمصرف را به دست آورند و با پشت سر گذاشتن فرآیند کارآزمایی ها و آزمایش میدانی، وارد چرخه تولید محصولات نفتی شوند.
وی با بیان اینکه بومی سازی کاتالیست ها از سال ۱۳۸۸ آغاز شده است، افزود: فرآیند تولید این محصولات در سال ۱۳۹۲ به نتیجه رسید و اکنون بخشی از تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت در داخل کشور تولید می شود.
* تولید دکل های حفاری
امین اسماعیلی اظهار کرد: تولید نفت نیازمند تولید دکل های حفاری است چراکه سالانه بین ۵۰ تا ۷۰ دکل حفاری مورد استفاده از رده خارج می شود و باید دکل های جدید جایگزین آنها شود که عمدتا از خارج از کشور وارد می شود.
وی افزود: با توجه به وجود توانایی هایی لازم در بخش مکانیک و برق و الکترونیک به عنوان تخصص های لازم برای تولید دکل های حفاری نفت در جهاد دانشگاهی، حدود چهار سال پیش قراردادی با شرکت های تابعه وزارت نفت منعقد شد.
امین اسماعیلی گفت: ابتدا قرار بود جهاد دانشگاهی ۱۴ دستگاه حفاری را تولید کند ولی به دلیل برخی مشکلات به سه دستگاه کاهش یافت که تاکنون یک دستگاه از این دکل ها ساخته و تحویل شده است و درصورتی که وزارت نفت به موقع اعتبارات لازم را تامین کند، دو مورد دیگر نیز تا پایان سال جاری تحویل داده خواهد شد.
وی افزود: جهاد دانشگاهی تاکنون موفق شده است ۵۰ درصد طراحی و ساخت این دکل ها را به عنوان یکی از تکنولوژی های مهم نفتی داخلی کند. ۵۰ درصد مابقی نیز بر اساس استانداردهای وزارت نفت از خارج از کشور تهیه می شود.
امین اسماعیلی با بیان اینکه تلاش می شود طی ۲ سال آینده این ۵۰ درصد به ۷۰ درصد افزایش یابد و به تدریج قطع وابستگی به خارج از کشور صورت گیرد، ادامه داد: با اجرای این طرح از خروج ارز از کشور جلوگیری و زمینه های اشتغال برای متخصصان داخلی فراهم می شود.
* تولید دستگاه لوله مغزی سیار
امین اسماعیلی گفت: این دستگاه در استخراج نفت از چاه های نفتی قدیمی مورد استفاده قرار می گیرد و دارای لوله هایی است که سر بازوهای آن تعبیه می شود و می تواند نفت را از اعماق چاه بیرون بکشد.
وی افزود: با توجه به اینکه چاه های نفتی کشور اغلب قدیمی است، این دستگاه مورد مصرف بسیار زیادی دارد زیرا می تواند توان ما برای استخراج نفت از چاه های نفتی را بالا ببرد.
امین اسماعیلی ادامه داد: جهاد دانشگاهی به منظور تولید این دستگاه ها با شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت قراردادهایی منعقد کرده که بر اساس مفاد این قراردادها تاکنون یک دستگاه را طراحی و تولید کرده است.
وی افزود: این دستگاه دارای قطعات متعدد است و تاکنون حدود ۹۰ درصد آن تحویل کارفرما شده و قرار است تا پایان شهریور ماه مابقی بخش های آن نیز تحویل شود.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: جهاد دانشگاهی دانش طراحی و ساخت دستگاه لوله مغزی سیار را دارد و در صورتی که وزارت نفت اعتبارات لازم را تامین کند، می تواند این تجهیزات را در داخل کشور تولید کند.
امین اسماعیلی توضیح داد: طراحی لوله مغزی های سیار در جهاد دانشگاهی واحد صنعتی شریف صورت گرفته و حدود ۷۰ درصد ساخت آن در جهاد دانشگاهی صورت گرفته و مابقی آن از خارج از کشور وارد شده است.
* تجهیزات کنترل کننده آلاینده های صنعتی هوا
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی گفت: جهاد از حدود ۱۵ سال پیش اقداماتی در حوزه طراحی و ساخت تجهیزات کنترل آلاینده ها آغاز کرده است.
امین اسماعیلی افزود: ابتدا تجهیزاتی به نام فیلترهای الکترواستاتیک با کاربرد در صنعت سیمان سازی در جهاد طراحی و ساخته شد؛ این تجهیزات می تواند غبارها و آلودگی هایی راکه حاصل از کارخانه های تولید سیمان است، جذب کند و پس از جذب دوباره آنها را در چرخه تولید سیمان وارد کند.
وی ادامه داد: درحال حاضر کارخانه های تولید سیمان سراسر کشور از این تجهیزات ساخته شده در جهاد دانشگاهی واحد علم و صنعت و پژوهشکده برق جهاد دانشگاهی استفاده می کنند. به این طریق از انتشار آلودگی های ناشی از صنعت سیمان در هوا جلوگیری شده است.
امین اسماعیلی گفت: فیلترهای الکترواستاتیک در سال های اخیر با تلاش جهاد دانشگاهی و به منظور کنترل آلاینده های صنعتی هوا وارد صنعت نفت و مس نیز شده است. تجهیزاتی که در این صنعت مورد استفاده قرار می گیرد از انتشار گازهای متصاعد شده ناشی از استخراج نفت و تولید مس در هوا پیشگیری می کند.
وی ادامه داد: بخش اعظم طراحی و ساخت این دستگاه داخلی است و در تمام کارخانه های تولید سیمان کشور در بخش کنترل غبار نصب شده است.
* تولید تکنولوژی داخلی برای نمک زدایی از مخازن نفتی
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی گفت: نمک زدایی از مخازن نفتی به روش الکترواستاتیک صورت می گیرد؛ در چاه های نفت ایران آب و نمک مخلوط است و اگر برای جدا کردن آنها از نفت اقدامی صورت نگیرد، این خاصیت سبب می شود نفت و محصولات نفتی دارای ناخالصی باشد.
امین اسماعیلی با بیان اینکه درحال حاضر برای جداسازی این عناصر از نفت از تکنولوژی های خارجی استفاده می شود، افزود: جهاد دانشگاهی واحد علم و صنعت وارد این عرصه شده و توانسته با استفاده از طراحی های مناسب جداسازی آب و نمک از نفت، این تکنولوژی را برای نخستین بار در کشور به عنوان یک تکنولوژی داخلی مطرح و به اجرا برساند.
وی با بیان اینکه این پروژه در مرحله آزمایشگاهی مورد آزمایش قرار گرفته و به موفقیت رسیده است، ابراز امیدواری کرد که با ارایه سفارش از طرف وزارت نفت، این پروژه در مقیاس انبوه کاربردی شود.
* ساخت دمولسیفایرها
امین اسماعیلی گفت: دمولسیفایرها یکی از مواد مورد نیاز صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی است که مواد جامد یا شبه جامد موجود در مخازن نفتی را به مایع تبدیل می کند و به این طریق سبب می شود از مخازن نفتی استفاده مناسب تر و با بهره وری بیشتری صورت گیرد.
وی با بیان اینکه دمولسیفایرهای ساخت جهاد دانشگاهی در چند میدان نفتی تحت آزمایش های میدانی قرار گرفته و نتایج این آزمایش ها موفق بوده است، ابراز امیدواری کرد که در آینده ای نزدیک با سفارش وزارت نفت این محصول بتواند به کاربرد گسترده تری در صنعت نفت دست یابد.
* ساخت سیستم رانش مترو
امین اسماعیلی گفت: جهاد دانشگاهی واحد علم و صنعت و خواجه نصیر در حوزه طراحی و ساخت واگن ها، سیستم برقی واگن ها و سیستم رانش قطارهای مترو اقدامات مناسبی انجام داده و برای اولین بار در کشور سیستم رانش برقی برای قطارها را طراحی کرده است.
وی با بیان اینکه این فرایند چند ساله، مطالعه و پژوهش، آزمایش نتایج پژوهش ها و آزمایش میدانی را پشت سر گذاشته و اکنون به مرحله کاربردی رسیده است، افزود: درحال مذاکره با صنعت ریلی کشور به منظور استفاده گسترده از این سیستم در متروی تهران هستیم.
* حوزه پزشکی
امین اسماعیلی گفت: پژوهشگران پژوهشگاه های ابن سینا و رویان وابسته به جهاد دانشگاهی با اجرای پژوهش های مختلف به دانش فنی و تکنولوژی های روز دنیا در زمینه درمان های مختلف ازجمله ناباروری دست یافته اند و آن را وارد فرآیند درمانی کرده اند.
امین اسماعیلی افزود: در حال حاضر واحدهای درمان ناباروری کشور به بالاترین سطح درمان ناباروری در سطح جهان یعنی حدود ۳۰ درصد رسیده اند.
وی ادامه داد: در حوزه درمان سرطان سینه نیز به عنوان یکی از بیماری های شایع در بین زنان در سراسر دنیا، پژوهشکده سرطان سینه جهاد دانشگاهی اقدامات پژوهشی صورت داده است که خدمات حاصل از نتایج این پژوهش ها در کلینیک های درمانی به مردم ارایه می شود.
امین اسماعیلی گفت: در زمینه سلول درمانی نیز پژوهش های مناسبی در زمینه درمان بیماری های قلبی و عروقی، استخوانی، پوستی و چشمی صورت گرفته است و نتایج این پژوهش ها پس از طی آزمایش های بالینی با همکاری برخی مراکز درمانی کشور مانند دانشگاه علوم پزشکی ایران، شهید بهشتی و تربیت مدرس به مرحله ارایه خدمات رسیده است.
* پژوهش های بین المللی
امین اسماعیلی گفت: در کشور ما همکاری های بین المللی پژوهشی بسیار ضعیف است
و سازوکارهایی که بخشی از آن به مراکز علمی پژوهشی و بخشی دیگر به دستگاه های اجرایی مانند وزارتخانه های امور خارجه، علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و قوه قضاییه مربوط است، به درستی سامان نگرفته و مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد.
وی با بیان اینکه باید مجموعه شرایط آماده شود تا همکاری های پژوهشی علمی و بین المللی سامان بگیرد، افزود: پژوهشگاه ها و پژوهشکده های جهاد دانشگاهی مانند پژوهشکده برق، برست، رویان و ابن سینا همکاری بین المللی نسبتا مناسبی دارند که البته این همکاری ها نیز با مشکلات زیادی روبه رو است.
امین اسماعیلی توضیح داد: این همکاری های بین المللی در زمینه تبادلات علمی و فناورانه مانند تبادل دانش، دانشجو و محقق، سیستم ها و دستگاه ها و تجهیزات است اما به نسبت فعالیت های داخلی جهاد سطح چندان بالایی ندارد.
وی ادامه داد: در برنامه توسعه ای جهاد دانشگاهی که برای سه سال آینده پیش بینی شده، قرار است این تبادلات بین المللی گسترش یابد.
* چالش ها
امین اسماعیلی گفت: جهاد دانشگاهی در برخی حوزه ها توان این را دارد که به صدور دانش فنی و تکنولوژی و تجهیزات و محصولات اقدام کند اما متاسفانه سازوکارهای پشتیبانی کنند برای این منظور در کشور مهیا نیست.
وی با بیان اینکه تبادلات علمی و تکنولوژیک نیاز به پشتوانه های ملی قابل توجه دارد، افزود:
تجربه کشورهایی که در حوزه مبادلات تکنولوژیک و اقتصاد بین المللی در یکی دو دهه اخیر موفق بودند مانند ترکیه، امارات، چین، کره جنوبی و مالزی گویای آن است که پشتیبان اصلی توسعه روابط علمی، تکنولوژیک و اقتصادی خارجی در این کشورها دولت های آنها بوده است.
امین اسماعیلی ادامه داد: در این کشورها دولت ها با تمهید مقدمات مختلف در حوزه قوانین و مقررات، حمایت های مالی و تعرفه ها پشتیبانی های مختلفی را از برنامه های علمی سامان می دهند.
وی گفت: این تصور در دولت های توسعه یافته وجود دارد که برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیک باید روابط و مناسبات کشورها با جهان سامان گیرد و از داشته های ملی در تبادلات خارجی حمایت شود.
امین اسماعیلی ادامه داد: به عنوان نمونه اگر یک شرکت خصوصی توانایی تبادل تکنولوژیک، صدور کالا و خدمات را داشته باشد، باید مورد حمایت جدی در زمینه های حقوقی، قانونی و مالی قرار گیرد؛ اغلب کشورهای موفق در حوزه صادرات، قوانین و مقرراتی را تعیین می کنند که نه تنها از شرکت ها و نهادهای دولتی بلکه از شرکت های خصوصی فعال در زمینه صادرات فنی، تکنولوژی، محصولات و تجهیزات حمایت می کنند.
وی گفت: در اینگونه کشورها قوانین حمایتی مانند تسهیلات گمرگی و انواع تشویق های مالی و غیرمالی در مورد اینگونه شرکت ها اعمال می شود و نه تنها مالیات و عوارض از آنها گرفته نمی شود، بلکه به آنها جوایزی نیز در ازای صادرات به خارج از طرف دولت پرداخت می شود.
امین اسماعیلی افزود: به این طریق این شرکت ها می توانند سامان بگیرند و وارد تبادلات بین المللی شوند و در نهایت منافع قابل توجهی را عاید کشور خود کنند، اما در کشور ما در این حوزه ها برنامه مناسبی وجود ندارد.
معاون پژوهش جهاد دانشگاهی ادامه داد: یکی دیگر از اقدامات مهمی که کشورهای درحال توسعه صورت می گیرد، آماده کردن بازارهای داخلی برای ورود نهادهای فناور و تکنولوژیک داخلی برای ورود به این بازارها است.
امین اسماعیلی گفت: در این کشورها از این شرکت ها و موسسات فن آور علمی حمایت می شود تا این شرکت ها بتوانند از بازارهای داخلی خود با شرایطی آسان استفاده کنند و در مقابل اگر شرکتی از یک کشور خارجی خواهان ورود به بازار فناوری و تجهیزات این کشورها باشد، با شرایط بسیار سخت تری نسبت به یک تولیدکننده داخلی وارد این بازار شود.
وی افزود: در حالی که در کشور ما در بسیاری از حوزه ها خلاف این مساله اعمال می شود؛ سازوکارها به نحوی طراحی شده است که ورود شرکت تولیدکننده و فنآور داخلی به بازار به مراتب سخت تر است و واحدهای اقتصادی ترجیح می دهند تکنولوژی موردنظر خود را از خارج از کشور وارد کنند.
امین اسماعیلی گفت: در کشور ما همه در حرف و بیان از تولید، دانش فنی و تکنولوژی داخلی و نهادهای تخصصی حمایت می کنند ولی وقتی پای عمل به میان می آید مشکلات و مسایل مختلفی بر سر راه استفاده از توان داخلی نمایان می شود و نهادها و شرکت های بزرگ دولتی و عمومی ترجیح می دهند تجهیزات و امکانات مورد نیاز خود را به دلیل جاذبه هایی که واردات از خارج دارد، از خارج از کشور تامین کنند.
وی افزود: قوانین زیادی در این زمینه در کشور ما وجود دارد که به آن عمل نمی شود و این مساله از سالیان گذشته همچنان مغفول مانده است.
امین اسماعیلی درمورد این موضوع اینگونه توضیح داد: بخشی از این مساله به این علت است که سیستم های اقتصادی ما به بهانه اینکه می خواهند از آخرین تکنولوژی های روز دنیا استفاده کنند، تجهیزات و تکنولوژی های مورد نیاز خود را از بازارهای خارجی تهیه می کنند و تکنولوژی داخلی را کنار می گذارند.
وی افزود: درست است که سازمان ها حق دارند از بهترین تکنولوژی ها با قیمت مناسب استفاده کنند ولی به عنوان سازمان دولتی و حاکمیتی وظیفه دارند در یک افق میان مدت یا بلند مدت به گونه ای سیاست گذاری و عمل کنند که نهادهای تخصصی فن آور داخلی حمایت شوند تا آنها به سمت طراحی و ساخت این سیستم ها و تجهیزات رهنمون شوند.
امین اسماعیلی ادامه داد: اکنون بیش از ۳۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی می گذرد ولی هنوز بخش عظیمی از تجهیزات علمی و تکنولوژیک از خارج از کشور وارد می شود. باید برنامه ریزی های مدونی صورت گیرد تا طی ۳۰ سال آینده این حجم عظیم واردات کاهش یابد.
وی گفت: کشورهایی مانند ترکیه، مالزی و کره جنوبی که در این زمینه موفق هستند، واردات خود از خارج از کشور را به یکباره قطع نکردند بلکه با برنامه ریزی های دقیق میزان آن را کاهش دادند تا به تدریج این وابستگی را به حداقل برسانند.
امین اسماعیلی ادامه داد: در حوزه های مختلف توانایی تولید تجهیزات و ارایه سیستم ها و دانش فنی و تکنولوژی به روز جهانی با کیفیت مناسب و با قیمتی پایین تر از نمونه های خارجی در کشور ما وجود دارد اما به دلیل جاذبه هایی که خرید از خارج دارد، خرید تولیدات داخلی به خوبی صورت نمی گیرد.
وی علت این مساله را اینگونه بیان کرد: بخشی از این مساله به دلیل ساختارهایی است که در کشور وجود دارد، بخشی از آن به دلیل فساد اداری در نظام اداری کشور و بخشی به دلیل جاذبه های مالی است که خرید از خارج برای برخی به همراه دارد؛ این عوامل سبب می شود از امکانات و سرمایه هایی که در کشور وجود دارد، استفاده مناسب صورت نگیرد.
امین اسماعیلی گفت: نهادهای علمی و فنآور در جهان مورد حمایت های ویژه دولت ها قرار می گیرند اما در کشور ما نگاه دولت این است که باید تنها از دستگاه های دولتی حمایت کند و از دستگاه های غیردولتی یا بخش خصوصی که در زمینه علم و فناوری فعالیت می کنند، حمایت های جدی صورت نمی گیرد.
وی تاکید کرد: دولت ها برای پیشرفت علم و فناوری باید حمایت های بیشتری از شرکت ها و نهادهای تخصصی و فنآور داخلی خود داشته باشند حمایت هایی که هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری زیربنایی به شمار می رود.
امین اسماعیلی گفت: این روند در کشورهای پیشرفته و موفق مانند آلمان، ژاپن و کره جنوبی تجربه شده است در این کشورها سازمان های مهمی که در حوزه توسعه علم و فناوری فعالیت می کنند تحت حمایت های زیادی به لحاظ مالی و غیرمالی قرار می گیرند اما در کشور ما این کارکرد مغفول مانده و دولت عمده حمایت های خود را در بخش علمی و فناوری معطوف به نهادهای دولتی کرده است.
معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی در پاسخ به این سوال که آیا در چشم انداز ۲۰ ساله کشور در این مورد برنامه ای تدوین شده است، گفت: چشم انداز ۲۰ ساله یک برنامه کلی است و جزئیات برنامه ها در آن قید نشده است.
امین اسماعیلی گفت: یکی از مهمترین مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد، این است که برنامه ها و جهت گیری های تدوین شده، به دلیل تبدیل نشدن به برنامه اجرایی به طور کامل اجرایی نمی شود و میزان تحقق آنها هیچگاه پیگیری نمی شود.
وی افزود: برای حل این مشکل لازم است از نهادهای تخصصی و فن آور حمایت شود تا فرآیند تبدیل یافته های علمی به ثروت در کشور با یک برنامه مدون سامان یابد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی گفت: همچنین باید برای رسیدن به این هدف از تجارب بشری موفق در کشورهای دیگر در این حوزه استفاده و راهکارهای مناسب این مشکل را در کشور خود پیدا و اجرا کرد.
