گزارشهای مورد، ابزارهایی ارزشمند جهت به اشتراک گذاشتن تجربیات میان شاغلین حرف پزشکی می‌باشند. این تجربیات از مهارتهای بالینی تا بررسیهای آسیب شناختی و رویکردهای تشخیصی غیرمعمول متغیر می باشد. گزارشهای مورد موجب افزایش آگاهی نسبت به شرایط غیر معمول می شوند و راههای فرعی برای رسیدن به مفاهیم بالینی را می‌گشایند. آنها تفکر در شرایط اضطراری را تقویت نموده، روند آنرا به فراتر از طبابت استاندارد و گزینه‌های شناخته شده گسترش می‌دهند. در واقع نوشتن گزارش مورد و انتشار آن در مجلات پزشکی معتبر، راهی برای انتقال اطلاعات و تجربیات جالب و نادر یک پزشک به دیگر محققین می باشد.
گزارشهای مورد، بر نتایج بدست آمده از وقایعی ثبت شده استوار هستند و در نقش یک پایگاه اطلاعاتی، حاوی راه حلهای جایگزین برای متخصصین می باشند. این مقالات، مرجعی برای تشخیصهای افتراقی و رویکردهای درمانی ناشایع می باشند و پزشکان را در امر تشخیص و درمان یاری می‌رسانند. تعداد گزارشهای موردی که از سال ۱۹۹۶ تاکنون در پایگاه اطلاعاتی مدلاین ثبت گردیده، بیش از ۰۰۰/۱۴۰ مورد می‌باشد.
نوشتن گزارش مورد با هدف چاپ در مجلات، یکی از بهترین راههای شروع به نوشتن مقالات علمی پزشکی است، زیرا گزارشهای مورد معمولاً حاوی نکات جالبی هستند که علاقه خوانندگان را به خود جلب می نمایند و اگر درست انتخاب و تهیه شوند، احتمال چاپ شدن آنها زیاد است. به طور کلی در مقایسه با سایر انواع مقالات، زمان کمتری برای آماده سازی یک گزارش مورد نیاز است.
در این فصل به بررسی چگونگی انتخاب مورد، ساختار گزارش مورد و تنظیم مقاله گزارش مورد را خواهیم پرداخت.
چه زمان و چگونه شروع کنیم؟
شما می توانید از هر فرصتی برای تهیه گزارش مورد استفاده کنید. مهم آنست که همواره به فکر تهیه گزارش مورد باشید. بنابراین چنانچه با مورد بالینی غیر معمولی برخورد کردید، بی توجه از کنار آن نگذرید. ابتدا تا جایی که می توانید درباره آن مطالعه کنید تا بر ابعاد گوناگون آن مسلط گردید. جستجو در مدلاین را از یاد نبرید. این کار چند فایده دارد. اولا،ً مطلع می شوید آیا قبلاً نظیر چنین موردی گزارش شده است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، چند نوبت و تحت چه شرایطی؟ ثانیاً، با معیارهای لازم برای تشخیص و استانداردهای درمانی آشنا می شوید. ثالثاً، مطالعه گزارشهای موردی که پیش از این انتشار یافته، شما را در تنظیم مقاله تان یاری می رساند. چنانچه شخصاً با مورد خاصی برخورد نداشتید، به اساتید با سابقه، به ویژه آنهایی که در سمت مشاور هستند رجوع کنید. معمولاً این افراد حجم زیادی از اطلاعات مربوط به بیماران خاص را در کشوی میز تحریر خود ذخیره کرده و نیت چاپ آنها را دارند ولی فرصت نمی‌کنند. آنچه می‌خواهند، یک نفر علاقمند به امور پژوهشیست تا به عنوان شریک در تهیه گزارش مورد، آنها را یاری رساند. اگر پژوهشگری جوان هستید، بهره‌مندی از وجود اینگونه اساتید برای شروع به کارتان بسیار مفید است.
از آنجـا کـه گـزارشهای مورد دارای جزء علت و اثر نیستند، بنابراین نیاز به صرف وقت زیاد برای جمع‌آوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها با روشهای پیچیده آماری (نظیر مقالات پژوهشی) نیست. البته به خاطر داشته باشید که هر گزارش مورد باید از لحاظ آموزشی نیز پربار باشد.
انتخاب مورد
گزارشهای مورد باید یک مورد بی همتا را معرفی کنند؛ بی همتا بودن آن نیز نباید صرفاً یک تغییر ساده و جزیی نسبت به مواردی که قبلاً گزارش شده است باشد. به عنوان مثال یک موقعیت غیر معمول یا جدید از یک بیماری شناخته شده نمی‌تواند واقعه‌ای بی‌همتا باشد مگر آنکه با علایم و نشانه هایی که قبلاً به ثبت نرسیده همراه یا یک روند تشخیصی پرهزینه و استثنایی را پشت سر گذاشته باشد. مشخصاتی که یک مورد را برای گزارش مناسب می‌سازند عبارتند از:
– مشخصه‌ای نادر یا بی‌همتا در روند بیماری
– ارتباطی غیر منتظره بین بیماری و علایم.
– یک رویکرد درمانی بی‌سابقه.
– مواردی که یک عارضه جانبی از دارو درمانی را مطرح سازند که قبلاً گزارش نشده است.
– یک رویداد غیرمنتظره طی دوره تحت نظر بودن یا درمان بیمار
– یافته‌هایی که دیدگاه جدیدی نسبت به پاتوژنز یک بیماری یا عارضه دارویی بدست می‌دهند.
– مواردی که می‌توانند موجب ایجاد تغییر در روند علم پزشکی شوند.
– مواردی که می‌توانند با نشان دادن یک اصل جدید، موجب حمایت یا رد یک تئوری رایج شوند و لذا زمینه‌ساز پژوهش بیشتر باشند.
– مواردی که با مطرح ساختن یک مشاهده، تشخیص یا درمان، بتوانند یک موقعیت بالینی قبلاً فهمیده شده را واضح سازند.
– مجموعه‌ای از شرایط یا وقایع پی درپی یا شکایتهایی که روند تصمیم‌گیری را مشکل می‌سازند یا یک معمای درمانی را مطرح می‌کنند.
– گزارشهایی که به بررسی تاثیر یک واقعه خاص بر روی بیمار، پزشک یا هر دو می‌پردازد.
جمع‌آوری اطلاعات
پس از انتخاب موضوع گزارش، نوبت بررسی متون مجدد و دقیق تر به منظور یافتن هرگونه گزارش دقیقاً یکسان یا مشابه فرا می‌رسد. جستجو در پایگاههای اطلاعاتی EMBASE، Medline، Pubmed، Ovid و حتی جستجو در سایت گوگل حجم وسیعی از اطلاعات را در اختیار شما می‌گذارد که به ویژه در تنظیم قسمت مقدمه و بحث گزارش مورد به شما کمک خواهد کرد. چنانچه نتایج بدست آمده اندک بودند، به نفع آن است که مورد شما نادر بوده، احتمال چاپ آن بیشتر است؛ البته با این شرط که استراتژی جستجوی شما درست بوده باشد. با بررسی مراجع هر یک از این منابع و پیگیری آنها می‌توانید جستجوی خود را گسترش دهید.
همزمان با بررسی متون، باید جمع‌آوری و نظم بخشیدن به اطلاعات و مدارک بیمار نیز انجام شود. می‌توانید با استفاده از پرونده بیمار، به ثبت جزییات تمام وقایعی که در طول مراقبت از او رخ داده بپردازید: شرح حال، یافته‌های معاینه، نتایج حاصل از بررسیهای پاراکلینیک، یافته‌های جراحی، آسیب شناسی، نتایج پیگیری روزانه و سیر بیماری همگی مهم هستند. پس از اخذ رضایت کتبی، چند نمونه خون از بیمار تهیه و در محل مناسب (فریزر) نگهداری کنید. اگر بیماری خارج از حیطه تخصصی شماست، حتماً این کار را انجام دهید تا اگر در آینده (مثلاً برحسب تقاضای داوران مقاله) انجام آزمایش خاصی لازم گردید، امکان آن وجود داشته باشد. اگر بیمار فوت نموده است، به منظور تایید یافته های پیش از مرگ، درخواست اتوپسی نمایید تا وسعت بیماری به طور دقیق مشخص و مواردی که در بالین قابل ارزیابی نبوده است آشکار گردد.
از مدارک بیمار کپی تهیه کرده و با آنها کار کنید، نه با اصل مدارک؛ زیرا آنها تنها منبع موجود برای بررسی بیشتر در آینده هستند. بهتر است از گرافیها با دوربین دیجیتال عکسبرداری نمائید. مطمئن باشید که عکسها و مدارک اصلی را به جای اول خود باز می‌گردانید.
رضایت آگاهانه
اگر توضیحات ارائه شده در شرح حال به گونه‌ای باشد که به آسانی موجب شناسایی بیمار گردد، حتی بدون اینکه عکس یا تصویر پزشکی از او ارایه شده باشد، باید جزئیات آن را حذف کنید تا محرمانه بودن بیمار زیر سؤال نرود. هرگز نباید با نیت حفظ محرمانه بودن بیمار، شرح حال را تغییر دهید یا اطلاعات کاذب ارایه کنید.
براساس تصمیم ICMJE و طبق دستورالعمل واحد ، در مواردی که محرمانه بودن بیمار اندکی مورد شک واقع گردد، اخذ رضایت آگاهانه ضروری است. برخی مجلات، بررسی هرگونه مقاله گزارش مورد را به وجود رضایت آگاهانه در کنار مقاله ارسالی منوط کرده اند. پوشیده ماندن هویت بیمار واقعیتی است که باید همواره مدنظر قرار گیرد و کوتاهی در آن هرگز جایز نیست. بنابراین لازم است قبل از آنکه داوران آن را از شما طلب کنند، یک کپی از رضایت آگاهانه بیمار به هنگام ارسال مقاله ضمیمه نمایید. در صورت وجود عکس چهره، چشمهای بیمار را بپوشانید. فراموش نکنید که نام و نام خانوادگی بیمار را از حاشیه تصاویر رادیوگرافی، CT و MRI پاک نمایید.
اسامی نویسندگان: چند نفر؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که این اسامی نباید زیاد باشند. البته ذکر اسامی بستگی به احترام، میزان سودمندی و مشارکت افراد در مراحل مختلف تهیه گزارش مورد دارد.
تماس با سردبیر
معمولاً خواندن بخش راهنمای نویسندگان مجله، اطلاعات اندکی درباره آماده سازی گزارش مورد در اختیارتان می گذارد. این در حالیست که یکی از وظایف سردبیر مجله آنست که به نویسندگان کمک کند تا مقاله خود را به بهترین نحو تنظیم نمایند. بنابراین در مراحل اولیه تحریر مقاله، با سردبیر مجله ای که برگزیده اید مکاتبه کنید تا از نحوه خاص تنظیم مقالات گزارش مورد و حیطه مورد علاقه آن مجله برای چاپ گزارشهای مورد مطلع شوید.
در شماره آتی خبرنامه به بررسی ساختار استاندارد و چگونگی نگارش یک گزارش مورد خواهیم پرداخت.
برای آشنایی بیشتر با ساختار و نحوه نگارش گزارش مورد به فصل ۱۲ از کتاب مبانی نگارش علمی تالیف دکتر احسان حامدی سرشت – گروه نگارش علمی (SWT)- موسسه فرزان مراجعه نمایید.
