مدتی است بحث plagiarism یا سرقت علمی – ادبی به یکی از مباحث جدی در جهان و جامعه علمی کشورمان تبدیل شده است و هر از چند گاهی مقاله یا مطلبی در مورد آن منتشر می شود و در بعضی موارد فرد یا افرادی که عموما از پژوهشگران شاخص کشور نیز می باشند مورد نقد قرار می گیرند. این بار مقاله ای از وزیر محترم علوم کشورمان با انتشار متنی در وبلاگ وابسته به نشریه علمی Nature مورد نقد قرار گرفته است. پس از انتشار این مطلب، سردبیر نشریه Engineering with Computers که مقاله مورد نظر در آن متنشر شده است، اعلام کرد پذیرش این مطلب را لغو کرده و آن را بازگشت خواهد داد و در نسخه بعدی خود اصلاحیه ای برای تصحیح این اشتباه منتشر خواهد کرد. همچنین در روزهای اخیر مقاله دیگری از وزیر محترم راه نیز مورد نقد مشابهی قرار گرفت.
پیش از این نیز یکی از معاونان رئیس جمهور اسبق و تعدادی دیگر از پژوهشگران کشورمان با نقد مشابهی در یکی از شماره های مجله Nature روبرو شدند. از آنجا که تکرار این موضوع برای هر یک از پژوهشگران کشورمان محتمل است، خبرنامه فرزان در این ارتباط ذکر چند نکته را ضروری می بیند:
۱- پژوهشگران ارجمند باید توجه داشته باشند که بنا به تعاریف موجود در جوامع علمی، هر گونه استفاده از متون سایر مقالات برای نگارش مقاله خود حتی با ذکر مرجع، plagiarism یا به تعبیر فارسی سرقت علمی – ادبی یا کپی برداری محسوب می گردد. باید توجه داشت وقتی عین عبارتی از یک مرجع در متن مقاله استفاده می گردد می باید حتما داخل گیومه و با ذکر مرجع باشد. از سوی دیگر پارافریزینگ بدون بیان منبع نیز plagiarism تلقی می گردد. به عبارت دیگر استفاده از متن یک مرجع با تغییر یک یا چند کلمه در آن ضرورت ذکر نام مرجع را منتفی نمی کند و عدم رعایت این اصل نیز می تواند به نوعی سرقت علمی – ادبی محسوب گردد.
۲- انتشار این مطلب گرچه در مقطع کنونی (آغاز کار وزیر محترم علوم و دولت جدید) توسط یک منبع علمی می تواند دارای جهت گیری سیاسی باشد، اما در برداشتی مثبت از آن حاوی پیامی برای پژوهشگران کشورمان جهت توجه بیشتر به محتوا و کیفیت مقالات خود و چگونگی نگارش آنهاست.
۳- مراجع بین المللی بویژه مجلاتی همچون Nature باید توجه داشته باشند نویسندگان غیرانگلیسی زبان همچون نویسندگان کشورمان ممکن است به دلیل آنکه زبان اصلی آنان انگلیسی نیست گاهی خواسته یا ناخواسته ترجیح دهند برای نگارش مقالات خود از متون سایر مقالات استفاده نمایند. گرچه برداشت متن از یک مرجع در بین دو فرد انگلیسی زبان بدون تردید کپی برداری است اما تاکید بیش از حد بر نگارش متن توسط پژوهشگران غیر انگلیسی زبان ممکن است صرفا باعث کاهش کیفیت متون و اشکالات نگارشی در متن انگلیسی مقالات شود.
۴- جراید و سایتهای اینترنتی داخلی نیز باید توجه نمایند که در این گونه موارد (که چنین اخباری منتشر می گردد)، اکثرا داده ها و محتوای مقاله می تواند سالم بوده و حتی از ارزش علمی بسیار بالایی برخوردار باشد. در این گروه از مقالات که بعضا درمجلاتی معتبر نیز چاپ شده اند صرفا بخشهایی از متن تکراری بوده است (در حالیکه داده های اصلی مقاله مبتنی بر پژوهشهای نویسندگان آن و اصیل (original) هستند).
۵- این مشکل مخصوص ایرانیان نیست و دیگر ملتها حتی کشورهای توسعه یافته همچون ژاپن نیز در شرایط مشابهی قراردارند و در بسیاری از موارد از ویراستاران انگلیسی یا افراد خبره برای تنظیم متن مقالات خود استفاده می نمایند.
۶- شایسته است دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و پژوهشگران ایرانی به تقویت زبان انگلیسی (به عنوان زبان علم در حال حاضر) اهتمام جدی ورزند تا محتوا فدای متن نگردد. در کنار آن تاکید بیشتر به کیفیت مقالات در کنار کمیت و رعایت ملاحظات اخلاقی ضروری است.
۷- نویسندگان مقالات بویژه دانشمندان برجسته کشورمان می توانند بسادگی از بروز چنین شرایطی اجتناب نمایند. اساتیدی که مقالات نه توسط آنها بلکه زیرنظرشان و توسط دیگر پژوهشگران یا دانشجویان آنها به رشته تحریر در می آید (مانند آنچه در مقالات فوق الذکر بوده) می توانند با استفاده از نرم افزارهای موجود (نرم افزارهای رایگان) از درستی و سلامت محتوا و متن مقاله خود و تکراری نبودن آن مطمئن شوند. در غیراینصورت احتمال بروز موارد مشابه در آینده وجود دارد. چنین شرایطی ممکن است به اعتبار علمی دانشمندان کشورمان حداقل در سطح بین المللی لطمه وارد آورد.
موسسه فرزان آماده است تا در این ارتباط به پژوهشگران ارجمند بصورت رایگان ارائه مشاوره نماید. از علاقمندان دعوت می شود به کتاب مبانی نگارش علمی (فصل ۲۱: اخلاق در نگارش علمی) نوشته گروه نگارش علمی موسسه فرزان و یا دوره آموزش الکترونیک plagiarism از مجموعه دوره های آموزش الکترونیک فراسا به آدرس اینترنتی http://www.farasa.net مراجعه نمایند.
