فن آوری اطلاعات از مهمترین عرصه ها در فن آوری های نوین محسوب می گردد. ایران تا کنون قدمهای مهمی را در زمینه توسعه و بسط فن آوری اطلاعات برداشته است. بدون تردید دانشگاه ها در این عرصه دارای نقش تعیین کننده می باشند.
در مقاله حاضر، ضمن ارائه یک الگوی رتبه بندی از وضعیت دانشگاهها در عرصه فضاهای مجازی، جایگاه دانشگاههای خاورمیانه مورد اشاره قرار گرفته اند.
دانشگاههای تهران و علوم پزشکی تهران، با رتبه دوم و هفتم در صدر این لیست قرار دارند و ۹ دانشگاه از مجموع ۲۰ دانشگاه نخست، متعلق به جمهوری اسلامی ایران است.
توجه شما را به این مقاله جالب جلب می کنیم.
اینترنت نه تنها ارتباطات علم را دگرگون ساخت، بلکه به مؤسسات و افراد این امکان را داد که اطلاعات سرویسها و محصولات خودشان را به جهان عرضه نمایند. مطالعات نشان می‌دهند وب در حال تبدیل به یک وسیله ارتباطی برای علم و تحقیق است (Cronin & McKim,1996)
رتبه‌بندی وبومتریک دانشگاههای جهان یک اقدام ابتکاری برای بهینه ساختن نمود مؤسسه‌های علمی و تحقیقاتی در وب است. همچنین باعث ارتقای انتشار نتایج علمی به صورت دستیابی باز می‌شود. این رتبه‌بندی در سال ۲۰۰۴ آغاز شد و بر اساس یک شاخص ترکیبی است که هم شامل حجم محتویات وب و هم در معرض دید قرار داشتن این صفحات است که بر طبق تعداد ارجاعات (citations) آنها محاسبه می‌شود.
این رتبه‌بندی در ژانویه تا جولای هر سال بر اساس شاخصهای وب دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کل جهان، به روزرسانی می‌شود. این روند بر اساس بازه گسترده‌ای از فعالیتهای پژوهشی است که در وب سایتهای آکادمیک بیان شده و خیلی اوقات با چشم‌اندازی به شاخصهای بیبلومتریک (bibliometric) نیز می‌باشد.
معیار های وبومتریک دانشگاهها مشابه ضریب تأثیرگذاری (Impact Factor) مجلات است. Impact Factor یک شاخص کمی است که برای ارزیابی، مقایسه و رتبه‌بندی مجله‌های علمی در رشته‌های مختلف در سطح ملی یا بین المللی به کار گرفته می‌شود. این شاخص نشان‌دهنده فراوانی استنادهایی است که در طول یک دوره زمانی مشخص به یک مقاله چاپ شده در یک مجله داده می‌شود. ضریب تأثیرگذاری مجله‌ها نخستین بار به وسیله دکتر یوگن گارفیلد و آیروینگ شر در دهه ۱۹۶۰ به مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) آمریکا ارائه شد تا در انتخاب مجله‌های علمی برای نمایه استنادی علوم به کار گرفته شود. این عامل همه ساله توسط ISI یا موسسه اطلاعات علمی برمبنای ارجاعات به هر یک از مجلات علمی آن محاسبه می شود و نتیجه در گزارشات ارجاع مجله یا Journal Citation Reports منتشر می شود. این ضریب، نه برای مقاله یا نویسنده، بلکه برای مجله محاسبه می شود. محاسبه برمبنای یک دوره سه ساله صورت می گیرد (فرضا اگر در سال ۸۴ جمعاً ۴۰ ارجاع به یک مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال ۸۲ تعداد ۲۶ مقاله و در سال ۸۳ تعداد ۲۴ مقاله چاپ شده باشد، ضریب ارجاع آن مجله از تقسیم ۴۰ بر ۵۰ به دست می آید که ۸/۰ است. یعنی به طور متوسط هر مقالهٔ آن نشریه ۸/۰ مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است). معیارهای وبومتریک میزان ارجاع به صفحات وب را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
هرچند وب عموماً به عنوان یکی از مناسبترین ابزارهای ارتباطات علمی شناخته شده است، ولی بسیار حیرت‌آور است که محتویات وب برخی مجامع علمی دارای اثر (impact) پایینی است. در واقع شاخصهای وب، پژوهشهای علمی و نمود آکادمیک دانشگاهها را بطور کامل ارزیابی نمی‌کند.
چند سال پیش از این، وب سایتهای مؤسسات بسیار مهم نیز بسیار کوچک و با اطلاعات بسیار ناچیر بودند و هیچ ارزش دیگر نداشتند. دیری نپایید که دانشگاههای برتر میلیونها صفحه را منتشر کردند که حاصل کار دهها دپارتمان و سرویس، صدها تیم تحقیقاتی و هزاران نفر هیأت علمی بود. نمود قدرتمند وب، فاکتورهای گوناگون بسیاری را نشان می‌دهد که واضحاً با کیفیت کلی مؤسسه‌ها همبستگی دارد: این فاکتورها شامل قابلیت استفاده فراگیر از منابع کامپیوتری در دسترس، سواد اینترنتی، سیاستهایی که دموکراسی و آزادی بیان را نمایان می‌کنند و رقابت برای قابلیت دید جهانی یا پشتیبانی از پیشگامان دستیابی باز می‌باشد.
شاخصهای وبومتریک به این دلیل تعریف شده‌اند که التزام مؤسسه‌ها را نسبت به انتشار وب نشان دهند. اگر میزان نمود وب یک دانشگاه یا مؤسسه زیر میزان مورد انتظار (بر اساس ارجحیت آکادمیک آنها) باشد، مسؤولین دانشگاهها باید سیاستهای وب آنها را مورد تجدید نظر قرار دهند که این امر با افزایش حجم و کیفیت انتشارات الکترونیک آنها محقق می‌گردد.
رتبه‌بندی وبومتریک توسط Cybermetrics Lab (واحدی از شورای ملی تحقیقات اسپانیا) تهیه شده است. این واحد همانند یک رصدخانه علوم و فن‌آوری در وب می‌باشد.
معیارهای وبومتریک
1. ارزیابی آموزشهای برتر در وب: در این رتبه‌بندی وبومتریک به انتشارات اینترنتی توسط دانشگاهها و میزان اهمیت دادن این ارگانها به انتشار الکترونیک رتبه داده می‌شود.
2. حجم، قابلیت دید، و اثر (impact) صفحات وب منتشر شده توسط دانشگاهها فقط بر بازده آنها (ارجاع به مقالات، شرکت در کنفرانس، پایان‌نامه، گزارش و …) تکیه نمی‌کند، بلکه شامل موارد دیگری نیز می‌گردد. این موارد شامل دوره‌های آموزشی، سمینارها، کارگاهها، کتابخانه‌های الکترونیک، پایگاههای اطلاعات، سامانه های چندرسانه‌ای، صفحات شخصی و … است. همچنین اطلاعات عمومی درباره مؤسسه، دپارتمانهای مربوطه، گروههای تحقیقاتی یا سرویسهای پشتیبان و … نیز در این ارزیابی لحاظ می‌شود. هدف مستقیم برای رتبه‌بندی، دانشگاهها هستند و هدف غیرمستقیم اعضای هیأت علمی و نتایج کاری آنها.
3. منابع اطلاعات و تفسیر آنها. دستیابی به صفحات وب اصولاً بواسطه موتورهای جستجو فراهم می‌گردد. این واسطه‌ها رایگان، فراگیر و بسیار قدرتمند می‌باشند. موتورهای جستجو کلیدهای ارزیابی قابلیت دیده شدن و میزان اثر وب‌سایتهای دانشگاهها به شمار می آیند.
منابع محدودی برای ارزیابی وبومتریک مفید است: ۷ موتور جستجوی عمومی شامل: Google*، Yahoo Search*، Live (MSN) Search*، Exalead*، Ask (Teoma)، Gigablast و Alexa؛ و ۲ پایگاه داده‌های تخصصی علمی: Google Scholar* و Live Academic. (در ارزیابی وبومتریک حاضر فقط موارد ستاره‌دار استفاده شده است).
این ارزیابی در نظر دارد یک پوشش واقعی فراگیر در جهان در مورد دانشگاهها به دست آورد. تنها شرط ورود به این رتبه‌بندی بین‌المللی، داشتن یک وب سایت مستقل با یک آدرس اینترنتی مجزا است.
در این مقاله دانشگاههای خاورمیانه بر اساس معیارهای ذیل رتبه‌بندی شده است. اطلاعات بیشتر درباره رتبه‌بندی‌های دانشگاههای کل جهان را می‌توان از طریق آدرس http://www.webometrics.info بدست آورد.
علاقه‌مندان می توانند رتبه‌بندی ۱۰۰ دانشگاه برتر خاورمیانه ، از نظر معیارهای وبومتریک که از این میان ۵۱ دانشگاه مربوط به جمهوری اسلامی ایران است را در اینجا مشاهده کنند.
وبومتریک
