تولید علم: صعود ایران در رده‌بندی کشورها در زمینه کمیت تولیدات علمی

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، با اشاره به قرار گرفتن ایران در جایگاه ۱۷ تولید علم جهان گفت: رتبه ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی در پایگاه استنادی اسکوپوس ۱۷ شد که با این رتبه از کشور ترکیه پیشی گرفت و در منطقه اول شد.
جعفر مهراد در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: سرمایه گذاری های هدفمند و آگاهانه در آموزش عالی، شریان تولید علم کشور را در مسیر جدیدی قرار داده است. سیاستها و برنامه های چند سال اخیر نشان می دهد که با تاسیس دوره های تحصیلات تکمیلی و افزایش جذب دانشجویان در این دوره ها تولید علم ایران به شدت افزایش یافته است.
وی گفت: سالهاست که کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای نو ظهور علمی مانند چین، هند و برزیل از این سیاستها تبعیت کرده و راه نشر علمی را با انجام تحقیقات علمی در دانشگاهها و موسسات پژوهشی به روی دانشمندان و پژوهشگران گشوده اند.

وضعیت ۵ کشور اول تولید کننده علم در اسکوپوس

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، در بخش دیگر سخنان خود با بیان اینکه ۴ کشور پیشرفته جهان همواره در تولید علم پیشگام بوده اند، جزئیات تولید علم این کشورها را در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ شرح داد. بر این اساس، در سالهای اخیر با افزوده شدن جمهوری خلق چین، مجموعه این ۵ کشور تاثیر عمیقی در انتشارات علمی و چاپ مقالات تحقیقاتی داشته اند.

جدول ۵ کشور اول تولید کننده علم در جهان

وی گفت: کشور آمریکا در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ میلادی به ترتیب ۲۱/۲۳، ۳۲/۲۲ درصد از کل تولیدات علم دنیا را بر اساس آمار پایگاه استنادی اسکوپوس تولید کرده است. کل تولید علم این کشور در همین پایگاه در سالهای مزبور به ترتیب ۵۰۸ هزار و ۲۲، ۴۷۶ هزار و ۱۹ مقاله بوده است.
دکتر مهراد اظهار داشت: بر اساس پایگاه استنادی اسکوپوس، جمهوری خلق چین دومین کشور تولید کننده علم دنیاست. این کشور در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ به ترتیب با تولید ۳۲۲ هزار و ۶۳۰ و ۳۳۲ هزار و ۲۸۳ مقاله در حدود ۱۵ درصد از کل تولیدات علم جهان را به خود اختصاص داده است.
وی افزود: همچنین، مجموع تولیدات انگلستان در دو سال بررسی، با تولید حدود ۵/۶ درصد از کل تولیدات علم جهان به ترتیب ۱۴۰ هزار ۹۹۲ و ۱۳۴ هزار و ۸۶۹ مقاله است.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: رتبه چهارم در پایگاه اسکوپوس به کشور آلمان تعلق دارد. این کشور با تولید حدود ۶ درصد از کل تولیدات علم جهان در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ به ترتیب ۱۳۰ هزار و ۸۸۷ و ۱۲۶ هزار و ۷۹۹ مقاله در نشریات معتبر بین المللی منتشر کرده است.
وی گفت: پنجمین تولید کنند علم، ثبت شده در اسکوپوس، کشور ژاپن است. این کشور با تولید ۲۳/۵ درصد در سال ۲۰۱۰ و ۸۷/۴ درصد در سال ۲۰۱۱ از کل تولیدات علم جهان با تولید ۱۱۴ هزار و ۵۴۴ و ۱۰۳ هزار و ۸۴۶ مقاله رتبه پنجم جهان را کسب کرده است.

کاهش تولید علم در ۴ کشور پیشرو

دکتر مهراد اظهار داشت: نگاه اجمالی به آمار تولیدات علمی این ۵ کشور، نشان می دهد که به استثنا جمهوری خلق چین، میزان تولیدات علمی این ۴ کشور در سال ۲۰۱۱ نسبت به سال ۲۰۱۰ کاهش داشته است. میزان تولیدات علمی جمهوری خلق چین در سال ۲۰۱۱ در مقایسه با سال ۲۰۱۰ تعداد ۹۶۵۳ مقاله افزایش را نشان می دهد.
وی اضافه کرد: در سال ۲۰۱۰ میلادی، رتبه های ۶ تا ۱۰ مربوط به کشورهای فرانسه، کانادا، ایتالیا، هندوستان و اسپانیا است. سهم تولیدات علمی این کشورها، در سال ۲۰۱۰ به ترتیب ۹۵ هزار و ۸۳۵ مقاله ( ۳۸/۴ درصد)، ۷۸ هزار و ۷۳۷ مقاله (۶/۳ درصد)، ۷۴ هزار و ۴۲۵ مقاله (۴/۳ درصد)، ۷۳ هزار و ۴۰ مقاله (۳۴/۳ درصد) و ۶۵ هزار و ۵۶۵ مقاله (۳ درصد) است.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: در سال ۲۰۱۱، در پایگاه اسکوپوس در رتبه های ۶ تا ۱۰ تولید علم با صعود کشور هندوستان به رتبه ۷ (در سال ۲۰۱۰ دارای رتبه ۹ بود) جا به جایی صورت گرفته و به این ترتیب کشورهای فرانسه، هندوستان، کانادا، ایتالیا و اسپانیا به ترتیب مقامهای ۶ تا ۱۰ را به خود اختصاص داده اند.
بر اساس گفته های مهراد، میزان تولیدات علمی این کشورها در سال ۲۰۱۱ به ترتیب به این شرح است: ۸۸ هزارو ۳۹ مقاله ۴.۱۳ درصد)، ۷۵ هزار و ۵۱۸ مقاله ( ۳.۵۴ درصد)، ۷۳ هزار و ۸۷۷ مقاله ( ۳.۴۶ درصد)، ۷۱ هزار و ۳۲۵ مقاله (۳.۳۴ درصد) و ۶۵ هزار و ۳۶ مقاله ( ۳.۰۵ درصد) است.

ایران از ترکیه پیشی گرفت

وی همچنین اظهار داشت: رتبه ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی، در پایگاه استنادی اسکوپوس ۱۹ است. کشور ترکیه در این سال در جایگاه ۱۸ نشسته است. میزان تولیدات این دو کشور در سال ۲۰۱۰ میلادی به ترتیب ۲۷ هزار و ۷۸۰ مقاله ( ۲۷/۱ درصد) و ۳۰ هزار و ۸۰۹ مقاله (۴۱/۱ درصد) از کل تولیدات علمی دنیا است.

سهم ایران از تولید علم در جهان

علت پیشی گرفتن ایران از ترکیه

وی با تشریح دلایل پیشی گرفتن ایران از ترکیه گفت: در سال ۲۰۱۱ میلادی، بنا به دلایلی که در ابتدای خبر بیان شد، یعنی سرمایه گذاری از یک طرف و تدوین سیاستهای مناسب از سوی دیگر، دستاوردهای علمی جمهوری اسلامی ایران نسبت به ترکیه پیشی گرفته و ایران برای نخستین بار با تولید ۳۱ هزار و ۲۰۴ مقاله ( ۴۶/۱ درصد) و ترکیه با تولید ۲۹ هزار و ۴۷ مقاله ( ۳۶/۱ درصد) از کل تولیدات علمی جهان در منطقه حائز رتبه اول و دوم و در کل جهان به ترتیب رتبه های ۱۷ و ۱۹ را به دست آورده اند.
اسامی کشورهایی که بعد از ایران قرار گرفته اند
وی با بیان اینکه شیب رشد تولیدات علمی ایران یک واقعیت انکار ناپذیر است، گفت: گرچه در فاصله رتبه های ۱۱ تا ۱۹ (ایران) در سال ۲۰۱۰ میلادی در پایگاه اسکوپوس کشورهای استرالیا، کره جنوبی، برزیل، هلند، تایوان، روسیه، سوئیس و ترکیه را برتر از ایران مشاهده می کنیم، اما این نکته مهمی است و قابل توجه است که در همین سال کشورهایی مانند لهستان(رتبه ۲۰)، سوئد (رتبه ۲۱)، بلژیک(رتبه ۲۲)، اتریش(رتبه ۲۳)، دانمارک(رتبه ۲۴) و دهها کشور توسعه یافته یا در حال توسعه بعد از جمهوری اسلامی ایران قرار دارند. رتبه رژیم اشغالگر قدس نیز در این سال ۲۶ است.
وی اظهار داشت: با صعود جمهوری اسلامی ایران به رتبه ۱۷ در سال ۲۰۱۱ میلادی در پایگاه اسکوپوس کشورهایی که در فاصله ۱۱ تا ۱۷ (ایران) قرار دارند، به ترتیب می توان از استرالیا، کره جنوبی، هلند، برزیل، تایوان و روسیه نام برد.
دکتر مهراد افزود: بعد از جمهوری اسلامی ایران، با احراز جایگاه اول در منطقه و ۱۷ در سطح جهان در سال ۲۰۱۱، کشورهای سوئیس(رتبه ۱۸)، ترکیه (رتبه ۱۹) و سوئد رتبه ۲۰ را به خود اختصاص داده اند. تعداد بیشماری از کشورهای پیشرفته جهان بعد از جمهوری اسلامی ایران دیده می شوند. رتبه مالزی ۲۶ و رتبه رژیم اشغالگر قدس ۲۷ است.

وی اظهار داشت: با موفقیتهای چمشگیری که در پرتو فعالیتهای دانشمندان و پژوهشگران دانشگاهها و موسسات پژوهشی و فناوری از نظر تولید علم در سال ۲۰۱۱ میلادی با توجه به داده های موجود در پایگاه اسکوپوس رتبه اول منطقه نصیب جمهوری سلامی ایران شده است، باید بخش دیگر تولیدات علمی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کشور ثبت شده در پایگاه اسنتادی علوم جهان اسلام (ISC) را نیز یادآوری کرد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: با توجه به پردازش اطلاعات مربوط به مقالات نشریات معتبر وزارت علوم و بهداشت در ISI ، میزان تولیدات علمی سالهای ۱۳۸۸ تا پایان آذرماه سال ۹۰ به ترتیب ۲۱ هزار و ۶۵۰ مقاله، ۱۹ هزار و ۸۶۷ مقاله و ۱۲ هزار و ۳۶۱ مقاله است.
وی اظهار داشت: علت افت اطلاعات در سال ۱۳۹۰ به این دلیل است که سال جاری به پایان نرسیده و تاخیر در انتشار نشریات فارسی نیز مسئله ای است که نمود آن را می توان حتی در آمار سال ۱۳۸۹ (۱۹ هزار و ۸۶۷ مقاله) به وضوح مشاهده کرد.
دکتر مهراد گفت: برای پر کردن شکاف بین صنعت نشر مجلات در ایران و سایر کشورهای جهان که انتشار نشریات علمی معتبر را در انحصار خود دارند، انتشار منظم نشریات فارسی و تعهد سردبیران به کمیسیونهای نشریات معتبر وزارتین علوم و بهداشت موضوع با اهمیتی است که در ارزیابی روند نشر مجلات علمی باید بدان توجه شود.