موسسه Science Matrix یکی از بزرگترین موسسات مستقل جهان که در زمینه تحلیلهای علم سنجی فعالیت می کند در آخرین گزارش خود روند رشد تولیدات علمی کشورهای جهان در ۳۰ سال اخیر را بررسی کرده است.
به گزارش خبرنگار مهر، این موسسه به صورت اختصاصی در زمینه تحلیل های علم سنجی و ارزیابی علم و تکنولوژی فعالیت می کند و هدف اصلی آن پیشتیبانی و حمایت مستند از سازمانها و افراد دست اندرکار در تصمیمگیریهای مرتبط با هدایت و مدیریت علم و فناوری است.
در آخرین گزارش منتشر شده از سوی این موسسه، روند رشد تولیدات علمی کشورهای جهان در ۳۰ سال اخیر به وسیله روشهای علم سنجی بررسی شده و با توجه به جایگاه شاخص کشور ایران در این گزارش خلاصه ای از آن تهیه شده است.
خلاصه ای از گزارش تولید علم در جهان
این گزارش بر اساس اطلاعات استخراج شده از پایگاه اطلاعاتی Web of Science در بین سالهای ۱۹۸۰ تا پایان سال ۲۰۰۹ میلادی تهیه شده است. تحلیل اطلاعات حاصله بر اساس تحولات منطقه ای و جغرافیایی مهم ۳۰ سال اخیر مانند برچینی دیوار برلین (در اروپا)، فروپاشی اتحاد جماهیر شوری (در آسیا) و جنگ بین ایران و عراق و عراق و کویت (در خاورمیانه) انجام گرفته است.
در این گزارش آمده است رشد خاورمیانه به طور کلی در ۳۰ سال اخیر سریع بوده است و تقریبا چهار برابر سطح جهانی است.
در میان کشورهای خاورمیانه، ایران و ترکیه در راس هرم رشد تولیدات علمی قرار دارند. به ویژه ایران یکی از نمونه های موجود در دو دهه اخیر است که سریع ترین رشد در افزایش ظرفیت تولید علم دارا بوده است.
بر اساس جدول ارائه شده در این گزارش، علیرغم تنوع چشمگیر در شاخص رشد کشورهای منطقه خاورمیانه به طور کلی میزان رشد تولیدات علمی تقریبا چهار برابر سریعتر از سطح جهانی است. ایران و ترکیه با شاخص رشد به ترتیب ۱۱ و ۵.۴۷ برابر سطح جهانی در منطقه پیشرو هستند.
ایران سریع ترین رشد را در میان کشورهای جهان دارا است
به گزارش مهر، حمله عراق به ایران و سپس به کویت از مهمترین وقایع ۳۰ سال اخیر منطقه خاورمیانه محسوب می شود و پیآمدهای متفاوتی را بر روند رشد تولیدات علمی این سه کشور در پی داشته است. همانطوری که انتظار می رفت مشکلات اقتصادی و حکومت دیکتاتور و منزوی عراق موجب کاهش رشد علمی آن کشور در دهه ۸۰ هشتاد میلادی شد. همچنین کویت تا کنون قادر به بازیابی وضعیت خود در دهه ۸۰ میلادی نبوده است.
پاسخ ایران در خصوص آسیبهای حاصل از جنگ کاملا متفاوت بوده است و جمهوری اسلامی ایران رشد سریعی را در تولیدات علمی تجربه کرده است. در حقیقت ایران سریع ترین رشد را در میان کشورهای جهان دارا است.
بررسی سهم گرایش های مختلف علوم در تحقق جایگاه کشور ایران به عنوان کشوری با برترین میزان رشد تولیدات علمی در جهان نشانگر آن است که بیشترین پیشرفت در خصوص دانش هسته ای و علوم مرتبط با آن صورت گرفته است. از سال ۱۹۹۰ به بعد رشد ایران در شیمی هسته ای، فیزیک کاربردی و تکنولوژی هسته ای ۸۵ برابر شده است و ۳۴ درصد بیش از سطح جهانی است.
گرایش مطالعات علم تنها گرایشی است که رشد آن در ایران کمتر از سطح بین المللی بوده است
به گزارش مهر، بر اساس گزارش “ساینس متریکس” با این حال حائز توجه است که رشد چشمگیری در تحقیقات مرتبط با سلامت عمومی دیده می شود. گرایش های علمی مامایی و بیماری های زنان، ایمونولوژی، روانشناسی، باروری، اطلاع رسانی و کتابداری، بینایی سنجی، بیماریهای گوارشی، چشم پزشکی، زیست دریا و به طور کلی زیست شناسی، هماتولوژی، بیماری های گوش و حلق و بینی و علوم محیط زیست نیز دارای پیشرفت هایی بوده اند.
گرایش مطالعات علم تنها گرایشی است که رشد آن در ایران کمتر از سطح بین المللی بوده است. بر خلاف باور عمومی شواهد موجود حاکی از آن است که کشورهای آمریکای شمالی در حال از دست دادن جایگاه محوری و استراتژیک خود را در سیستم علم هستند.
در مقیاس جهانی چندین ناحیه داغ از نظر تولید علم پدیدار شده است که قابل توجه ترین آنها در آسیا قرار دارند. در ۳۰ سال گذشته سهم آسیا در تولیدات علمی جهان ۱۵۵ درصد رشد داشته است و در سال ۲۰۰۹ میلادی از آمریکا شمالی فراتر رفته است.
در این میان چین، رشد شاخصی داشته و رشد علمی آن پنج برابر بیش از آمریکا است و پیش بینی می شود در سال ۲۰۱۵ میلادی از نظر تعداد مقالات، کشورهای چین و آمریکا در یک سطح قرار خواهند گرفت (این گذر در سال ۲۰۱۰ میلادی در علوم زیستی تحقق یافته است). برخلاف نرخ رشد تولیدات علمی در آمریکای شمالی که به طور قابل ملاحظه ای کمتر از سطح جهانی است، تمایل به همکاری در میان کشورهای اروپایی مفید واقع شده و جایگاه آنها در تولید علم جهان حفظ شده است.
