معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ابلاغ دستورالعمل تشکیل، سطح بندی و شرح وظایف کمیته های اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی به دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور را در راستای ارتقای استانداردهای اخلاقی در پژوهش های علوم پزشکی عنوان کرد.
به گفته دکتر رضا ملک زاده، این دستورالعمل بر اساس ماده ۵ قانون تشکیل وزارت بهداشت مصوبه مجلس شورای اسلامی که نظارت بر پژوهش های علوم پزشکی را ازجمله وظایف وزارت بهداشت دانسته است و نیز در راستای توسعه کمی و کیفی پژوهش های علوم پزشکی در جمهوری اسلامی ایران و ارتقای هرچه بیشتر استانداردهای اخلاقی، رعایت حقوق آزمودنی ها و پیشگیری از سوء رفتار پژوهشی که منجر به جلب اعتماد مردم، مسوولین کشور و جامعه بین المللی به تولیدات علمی کشور می شود، ابلاغ شده است.
در دستورالعمل تشکیل، سطح بندی و شرح وظایف کمیته های اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی (کمیته های ملی، دانشگاهی و سازمانی اخلاق) شامل پنج بخش و ۳۵ ماده آمده است:
کمیته های اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی با هدف نظارت اخلاقی بر پژوهش های زیست پزشکی تشکیل شده و برابر مفاد اسناد بین المللی و تطبیق آنها با فرهنگ و حقوق ملی، به شرکت کنندگان، پژوهشگران، حامیان مالی، کارفرمایان، نهادها و سازمان های دخیل در امور سلامت، مشاوره اخلاقی ارایه داده و طرحنامه ارایه شده را با الزامات شناخته و پذیرفته شده اخلاقی، ملی و بین المللی تطبیق می دهد و در صورت عدم مغایرت با الزامات اخلاقی، جهت انجام پژوهش «مصوبه اخلاقی» صادر کرده، در طول انجام تحقیق بر اجرای طرح های پژوهشی نظارت می کند.
این دستورالعمل می افزاید: اصل آثار و نتایج پژوهش های زیست پزشکی که طرحنامه آن مصوب کمیته اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی نباشد، صرف نظر از عواقب و ضمانت های اداری و حقوقی، فاقد اعتبار و غیرقابل استناد و انتشار خواهد بود.
در این دستورالعمل آمده است: الزامات اخلاقی و علمی در انجام پژوهش های زیست پزشکی بر آزمودنی های انسانی توسط شورای سازمان های بین المللی علوم پزشکی(CIOMS)، سازمان بهداشت جهانی (WHO)، کنفرانس بین المللی هماهنگ سازی (ICH) و سازمان فرهنگی آموزشی ملل متحد (UNESCO) بیان شده است.
دستورالعمل شرح وظایف کمیته های اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی می افزاید: در کشور ما نیز وزارت بهداشت با الهام از آموزه ها و فرهنگ اسلامی و ملی و همچنین همراهی با استانداردهای بین المللی، اقدام به تدوین و ابلاغ کدهای اخلاقی کرده، کمیته های اخلاق را برای نظارت اخلاقی در تصویب و اجرای طرح های پژوهشی تشکیل داده است.
در این دستورالعمل همچنین آمده است: کمیته کشوری اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی در سال ۱۳۷۷ در معاونت پژوهشی وزارت بهداشت تشکیل شد و یک سال بعد کمیته های منطقه ای اخلاق در پژوهش، در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی تشکیل شد.
دستورالعمل وزارت بهداشت می افزاید: اینک بیش از یک دهه از تشکیل کمیته ها و فعالیت مستمر آنها در دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی علوم پزشکی می گذرد. با توسعه کمی و کیفی پژوهش ها و همچنین تجربه نظارت اخلاقی در کشور، معاونت تحقیقات و فنآوری وزارت بهداشت اقدام به بازنگری در دستورالعمل تشکیل و شرح وظایف کمیته های اخلاق در پژوهش کرده است.
همچنین در این دستورالعمل یادآوری شده است: این اقدام در راستای ماده ۱ بند ۱ و ۵ قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصوبه ۱۳۶۷ است که براساس آن معاونت تحقیقات و فنآوری موظف است بر پژوهش های زیست پزشکی کشور نظارت داشته باشد.
این دستورالعمل ادامه می دهد: در این بازنگری ضمن انجام مطالعات تطبیقی و بررسی تجارب بین المللی از نظرات تخصصی صاحب نظران و پژوهشگران، حقوق دانان، مدیران پژوهشی و متخصصان اخلاق پزشکی کشور بهره گیری و با شرایط اجرایی و علمی کشور تطبیق داده شده است.
سیدحسن هاشمی وزیر بهداشت، درمان، و آموزش پزشکی ایران این دستورالعمل را اسفندماه سال ۱۳۹۲ به دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور ابلاغ کرده است.
