از این پس هر ماه در خبرنامه پژوهشی فرزان مصاحبه‌ای خواهیم داشت. اما در آغاز این راه، مصاحبه‌ای که هم اکنون پیش رو دارید حاصل نشستی است با یکی از پژوهشگران متعهد و برجسته کشورمان: آقای دکتر علی اکبر صبوری عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات بیوفیزیک و بیوشیمی و مدیر مسوول مجله انجمن شیمی ایران. در درجه اول آرامش و متانت ایشان بیش از هر چیز جلب توجه می‌کرد اما ما علاقمند بودیم در مورد جنبه‌های پژوهشی و تجربیات علمی ارزشمند ایشان بیشتر بدانیم. بی‌تردید پیوند علوم‌پایه و علوم زیست‌پزشکی نتایج مبارکی برای کشورمان خواهد داشت. امید است چنین نشست‌ها و مصاحبه‌هایی منتج به اعتلای همکاریهای پژوهشی بین پژوهشگران کشورمان و آگاهی بیشتر آنها گردد. انشاءا…
مصاحبه با دکتر علی اکبر صبوری عضو هیأت علمی و رئیس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران
به عنوان اولین سئوال آقای دکتر لطفاً مختصری در مورد بیوگرافی خودتان توضیح دهید؟
اینجانب متولد شهر کاشمر از شهرهای استان خراسان می‌باشم، تحصیلات خود را تا پایان دوران متوسطه در آن شهر گذراندم. در سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۵ در مقطع کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تحصیل بودم و در سال ۶۵ در دوره کارشناسی ارشد انستیتو شیمی بابلسر که تنها مرکز شیمی در ایران بود پذیرفته شدم و در سال ۶۸ به عنوان طرح سربازی در دانشگاه سیستان و بلوچستان مشغول به تدریس شدم. در سال ۷۰ در کنکور اعزام به خارج شرکت کرده و قبول شدم ولی ترجیح دادم که در داخل کشور ادامه تحصیل دهم و به همین خاطر با تغییر بورسیه خارج به داخل از دانشگاه تربیت مدرس بورسیه گرفتم، هنگامی که در شهریور ۷۵ از پایان‌نامه دکترای خود دفاع کردم حاصل کار بر روی آن شامل ۱۵ مقاله ISI بود. از جانب وزارت علوم به عنوان دانشجوی نمونه انتخاب شدم و تنها هدفم این بود که به دانشجویان بگویم که با حداقل امکانات هم می‌شود کار کرد. بلافاصله به عنوان استادیار در IBB استخدام شدم و ۴ سال بعد دانشیار و ۴ سال دیگر یعنی سال ۸۳ استاد شدم و در سال ۸۴ نشان درجه یک پژوهش دانشگاه تهران را گرفتم که تا به حال تنها به ۸ نفر تعلق گرفته است.
لطفاً به عنوان رئیس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک (IBB)، راجع به این مرکز و فعالیتهای پژوهشی آن و ارتباط آن با دانشگاه تهران توضیح دهید؟
IBB(Institute of Biochemistry and Biophysics) در سال ۱۳۵۴ شکل گرفت و هدف اولیه از تأسیس آن توجه بیشتر به مسائل بیولوژی در کشور بود. اولین گروه شکل یافته در آن، گروه بیولوژی سلولی و ملکولی بود. از ۱۰ سال پیش به دوگروه بیوشیمی و بیوفیزیک تقسیم شد و در دو سال اخیر گروه بیوانفورماتیک هم به آن اضافه شد. در حال حاضر قریب به ۱۲۰ دانشجوی دکترا و کارشناسی ارشد و ۲۰ نفر هیأت علمی که ۱۰ نفر از آنها پروفسور می‌باشند در این مرکز مشغول به همکاری هستند. IBB تنها مرکزی است که به عنوان مرکز عالی تحقیقات از سوی آکادمی علوم جهان سوم شناخته شده است و در میان تمام مؤسسات دانشگاه تهران از نظر تعداد مقالات بین‌المللی به ازای هر هیأت علمی همواره مقام نخست را داشته است. همچنین از نظر تحقیقات، میکروکالریمتری و نانوکالریمتری جز ۴ مرکز اول جهان به شمار می‌رود.
مجله انجمن شیمی ایران یا به عبارتی JICS (Journal of the Iranian Chemistry Society) هم اکنون بالاترین عامل تأثیر یا impact factor را بین مجلات ایرانی دارا است به عنوان مدیر مسوول این مجله به نظر شما دلایل موفقیت آن چه بوده است؟
یکی از آرزوهای من سرمایه‌گذاری روی مجلات به جای مقالات است به همین دلیل چند سال پیش با همکاری چند نفر از دوستان تصمیم به انتشار مجله‌ای گرفتیم که به عنوان نمونه مطرح باشد، تقریباً در اواسط سال ۲۰۰۴ توانستیم اولین شماره از مجله JICS را وارد عرصه کنیم. در اواسط سال ۲۰۰۶ ISI قبول کرد که در Web of Science آن را نمایه کند و تنها مجله ایرانی بود که از اولین شماره در Web of Science ایندکس شد. در دنیا به تعداد انگشت‌شمار مجله با این خصوصیت وجود دارد. این مجله تا حدود زیادی به مجله JACS
(Journal of the American Chemistry Society) شبیه است و تقریباً نقش همانند آن را در ایران بازی می‌کند. در این امر داشتن روابط بین‌الملل خیلی مهم است و یکی از اهداف من معرفی ایران و گرفتن جایگاه‌های مختلف برای ایران در این زمینه بوده است.
یکی دیگر از عواملی که منجر به موفقیت مجله شد شایستگی شیمی ایران بود. ۳۵% از مقالات کشور که در ISI نمایه می‌شوند مربوط به شیمی کشور است که اگر ۱۵ درصد مقاله‌های مرتبط با داروسازی و فارماکولوژی را هم که مرتبط با شیمی است در نظر بگیریم می‌توان گفت حدود ۵۰% مقالات خوب ایران مربوط به شیمی است.
بهترین شیمیدانان جهان جزء Advisory board این مجله می‌باشند برای مثال آقای احمد جبیل در آمریکا، آقای عبدالرحمن در پاکستان و آقای مهتا در هند با ۸۵۰ مقاله ISI جزء آنان می‌باشند. مسئله دیگر ایثار شیمیدانان کشور بود که با کیفیت عالی مجله را در زمان موعود آماده می‌کنند
یکی از آرزوهای من سرمایه‌گذاری روی مجلات به جای مقالات است به همین دلیل چند سال پیش با همکاری چند نفر از دوستان تصمیم به انتشار مجله‌ای گرفتیم که به عنوان نمونه مطرح باشد، تقریباً در اواسط سال ۲۰۰۴ توانستیم اولین شماره از مجله JICS را وارد عرصه کنیم. در اواسط سال ۲۰۰۶ ISI قبول کرد که در Web of Science آن را نمایه کند و تنها مجله ایرانی بود که از اولین شماره در Web of Science ایندکس شد. در دنیا به تعداد انگشت‌شمار مجله با این خصوصیت وجود دارد. این مجله تا حدود زیادی به مجله JACS
(Journal of the American Chemistry Society) شبیه است و تقریباً نقش همانند آن را در ایران بازی می‌کند. در این امر داشتن روابط بین‌الملل خیلی مهم است و یکی از اهداف من معرفی ایران و گرفتن جایگاه‌های مختلف برای ایران در این زمینه بوده است.
یکی دیگر از عواملی که منجر به موفقیت مجله شد شایستگی شیمی ایران بود. ۳۵% از مقالات کشور که در ISI نمایه می‌شوند مربوط به شیمی کشور است که اگر ۱۵ درصد مقاله‌های مرتبط با داروسازی و فارماکولوژی را هم که مرتبط با شیمی است در نظر بگیریم می‌توان گفت حدود ۵۰% مقالات خوب ایران مربوط به شیمی است.
بهترین شیمیدانان جهان جزء Advisory board این مجله می‌باشند برای مثال آقای احمد جبیل در آمریکا، آقای عبدالرحمن در پاکستان و آقای مهتا در هند با ۸۵۰ مقاله ISI جزء آنان می‌باشند. مسئله دیگر ایثار شیمیدانان کشور بود که با کیفیت عالی مجله را در زمان موعود آماده می‌کنند
.
چشم‌انداز آینده مجله JICS را چگونه می‌بینید؟
در حال حاضر در حوزه شیمی عمومی ۱۲۴ مجله در دنیا وجود دارد. اولین عملکرد ما در سال ۲۰۰۶ در JCR رتبه ۸۲ را کسب کرد که همتا با مجله شیمی ترکیه با ۵۰ سال سابقه و بالاتر از مجلات شیمی لهستان با ۵۰ سال سابقه بود. در سال ۲۰۰۷ آخرین رتبه‌ای که بر اساس تعداد citation per paper برای مجله ما کسب شده است ۹۲/۰=IF می‌باشد که در حال حاضر این مقدار به عدد ۱ رسیده است و پیشبینی ما این است که در پایان سال ۲۰۰۷ IF ما به ۲/۱ برسد و در سال ۲۰۰۸ پیشبینی می‌کنیم که به ۲ برسد که به ۵ مجله برتر آسیا تبدیل می‌شویم. در سال ۲۰۰۹ اگر نگویم که مجله JICS بهترین مجله آسیا خواهد شد ولی جزء ۲ یا ۳ مجله برتر خواهیم بود حتی بالاتر از مجلات ژاپن.
البته باید این موضوع را مدنظر داشته باشید که به این صورت نیست که هر مجله‌ای که IF آن بیشتر باشد ارزش بیشتری دارد . برای مثال JACS دارای IF 5 است در حالیکه مجله Clinical biochemistry دارای IF 40 تا ۵۰ است و یا JBC IF 5/6 دارد در حالیکه Clinical review دارای IF 30 است اما گفته می‌شود JBC با وجود پایینتر بودن IF بهترین مجله بیوشیمی دنیا می‌باشد.
مسئله دیگر تعداد Citationها است که بیان‌کننده قدرت نفوذ مجله در افراد است.
پس فقط نباید به IF توجه کرد با وجود اینکه بسیاری آنرا بهترین ملاک ارزشیابی مجله می‌دانند.
در حال حاضر کشورها را بر اساس ۳ ملاک رتبه‌بندی می‌کنند:
1- تعداد کل Citationها
2- تعداد مقالات
3- تعداد Citation per paper
که از لحاظ ۲ مورد اول امریکا اول است ولی در مورد سوم کشورهایی مثل گینه‌بیسائو و مثلث برمودا در صدر دیده می‌شوند. و این به آن علت است که کشور بیسائو جزء فقیرترین کشورهای جهان از لحاظ مسائل بهداشتی است و محققان از کشورهای مختلف روی آن تحقیق می‌کنند و به ناچار از محققان آن کشور هم استفاده می‌کنند. از آنجا که تعداد این مقالات محدود و از طرفی مراجعه به آنها زیاد است تعداد Citation per paper بالا می‌رود چرا که فقط همان یک مقاله برای ارجاع وجود دارد.
چشم‌انداز آینده مجله JICS را چگونه می‌بینید؟
در حال حاضر در حوزه شیمی عمومی ۱۲۴ مجله در دنیا وجود دارد. اولین عملکرد ما در سال ۲۰۰۶ در JCR رتبه ۸۲ را کسب کرد که همتا با مجله شیمی ترکیه با ۵۰ سال سابقه و بالاتر از مجلات شیمی لهستان با ۵۰ سال سابقه بود. در سال ۲۰۰۷ آخرین رتبه‌ای که بر اساس تعداد citation per paper برای مجله ما کسب شده است ۹۲/۰=IF می‌باشد که در حال حاضر این مقدار به عدد ۱ رسیده است و پیشبینی ما این است که در پایان سال ۲۰۰۷ IF ما به ۲/۱ برسد و در سال ۲۰۰۸ پیشبینی می‌کنیم که به ۲ برسد که به ۵ مجله برتر آسیا تبدیل می‌شویم. در سال ۲۰۰۹ اگر نگویم که مجله JICS بهترین مجله آسیا خواهد شد ولی جزء ۲ یا ۳ مجله برتر خواهیم بود حتی بالاتر از مجلات ژاپن.
البته باید این موضوع را مدنظر داشته باشید که به این صورت نیست که هر مجله‌ای که IF آن بیشتر باشد ارزش بیشتری دارد . برای مثال JACS دارای IF 5 است در حالیکه مجله Clinical biochemistry دارای IF 40 تا ۵۰ است و یا JBC IF 5/6 دارد در حالیکه Clinical review دارای IF 30 است اما گفته می‌شود JBC با وجود پایینتر بودن IF بهترین مجله بیوشیمی دنیا می‌باشد.
مسئله دیگر تعداد Citationها است که بیان‌کننده قدرت نفوذ مجله در افراد است.
پس فقط نباید به IF توجه کرد با وجود اینکه بسیاری آنرا بهترین ملاک ارزشیابی مجله می‌دانند.
در حال حاضر کشورها را بر اساس ۳ ملاک رتبه‌بندی می‌کنند:
1- تعداد کل Citationها
2- تعداد مقالات
3- تعداد Citation per paper
که از لحاظ ۲ مورد اول امریکا اول است ولی در مورد سوم کشورهایی مثل گینه‌بیسائو و مثلث برمودا در صدر دیده می‌شوند. و این به آن علت است که کشور بیسائو جزء فقیرترین کشورهای جهان از لحاظ مسائل بهداشتی است و محققان از کشورهای مختلف روی آن تحقیق می‌کنند و به ناچار از محققان آن کشور هم استفاده می‌کنند. از آنجا که تعداد این مقالات محدود و از طرفی مراجعه به آنها زیاد است تعداد Citation per paper بالا می‌رود چرا که فقط همان یک مقاله برای ارجاع وجود دارد.
با توجه به این مسائل شما چه توصیه‌ای به کسانی دارید که می‌خواهند مجله خود را در ISI نمایه کنند؟
من معتقدم که مجلات ما جنبه ارتقانامه گرفته‌اند بهتر است مجلات تخصصی و با تعداد کمتر در کشور ایجاد شوند. همانطور که می‌دانید یکی از معیارهای ISI این است که مجله محدود به حوزه جغرافیایی خاص نباشد و باید حوزه وسیع جغرافیایی را در برگیرد و نام مناسبی برای مجله انتخاب شود. یک نکته که باید به آن توجه کافی مبذول داشت این است که باید از آدم‌های بزرگ دنیا مثل ایرانی‌های خارج از کشور استفاده کرد.
مهمترین معیارهای ISI برای نمایه کردن مجلات چیست؟
ISI خود به این مورد پاسخ می‌گوید: در سایت ISI چهار مورد به عنوان ملاک‌های اصلی نمایه شدن مجله آمده است که عبارتند از:
1. زمان‌بندی نشر تعریف شده باشد یعنی معلوم باشد که فصلنامه است، ماهنامه است یا … و در موعد معین هم آماده شود.
2. فرایند داوری برای مجله تعریف شده باشد.
3. قواعد نشر بین‌المللی را رعایت کند برای مثال عنوان مجله گویای محتوای آن باشد.
4. مقاله به هر زبانی که باشد مهم نیست ولی چند مورد در آن باید به زبان انگلیسی باشد که عبارتند از: اسامی نویسندگان، عنوان،abstract و keyword و حتی‌الامکان رفرنسها هم انگلیسی باشد.
این موارد معیارهای اصلی هستند ولی موارد فرعی هم وجود دارد که شامل موارد زیر است:
• مجله باید حوزه بین‌المللی داشته باشد و به یک حوزه جغرافیایی خاص تعلق نداشته باشد.
• در حوزه آن مجله ترجیحاً مجله مشابه نباشد و یا اگر هست آن مجله معیار برتری نسبت به آنها داشته باشد.
• افراد بوجود آورنده آن حتی‌الامکان افراد شناخته شده‌ای باشند.
• افراد بوجود آورنده توزیع جغرافیایی مناسبی داشته باشند یعنی مثلاً همه ایرانی نباشند.
• البته موارد فرعی نمره اضافه دارد و در قبولی یا رد مجله از طرف ISI نقش بازی نمی‌کند.
ISI خود به این مورد پاسخ می‌گوید: در سایت ISI چهار مورد به عنوان ملاک‌های اصلی نمایه شدن مجله آمده است که عبارتند از:
1. زمان‌بندی نشر تعریف شده باشد یعنی معلوم باشد که فصلنامه است، ماهنامه است یا … و در موعد معین هم آماده شود.
2. فرایند داوری برای مجله تعریف شده باشد.
3. قواعد نشر بین‌المللی را رعایت کند برای مثال عنوان مجله گویای محتوای آن باشد.
4. مقاله به هر زبانی که باشد مهم نیست ولی چند مورد در آن باید به زبان انگلیسی باشد که عبارتند از: اسامی نویسندگان، عنوان،abstract و keyword و حتی‌الامکان رفرنسها هم انگلیسی باشد.
این موارد معیارهای اصلی هستند ولی موارد فرعی هم وجود دارد که شامل موارد زیر است:
• مجله باید حوزه بین‌المللی داشته باشد و به یک حوزه جغرافیایی خاص تعلق نداشته باشد.
• در حوزه آن مجله ترجیحاً مجله مشابه نباشد و یا اگر هست آن مجله معیار برتری نسبت به آنها داشته باشد.
• افراد بوجود آورنده آن حتی‌الامکان افراد شناخته شده‌ای باشند.
• افراد بوجود آورنده توزیع جغرافیایی مناسبی داشته باشند یعنی مثلاً همه ایرانی نباشند.
• البته موارد فرعی نمره اضافه دارد و در قبولی یا رد مجله از طرف ISI نقش بازی نمی‌کند.
شما چه توصیه‌ای برای چاپ مقاله و نمایه کردن مجلات در ISI دارید. به عبارت دیگر برای نمایه کردن مجله در ISI چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
ما در کشور ۲۰ مجله ISI داریم که ۶ مورد از آنها در Web of Science است. ISI دارای بیش از ۱۰۰ محصول است که یکی از محصولات آن Web of Science است و هر مقاله‌ای که در مجلات تحت پوشش آن چاپ شود به عنوان یک تولید علمی محسوب می‌شود.
بحث نگهداری یک مجله در ISI خیلی مهمتر از ورود آن به ISI است و پیش از شروع کار، باید کارشناسی درست در مورد اینکه مجله قابلیت حضور و ماندگاری در ISI را دارد یا نه … به عمل آید و باید حساب شده کار کرد و عجولانه پیش نرفت چرا که ادامه کار خیلی مهمتر از شروع کار است.
مجلات Web of Science تقسیم‌بندی دارد و هر قسمت یک Editor دارد که باید آن ویراستار را پیدا کرد و با آن به طور مستقیم مکاتبه کرد و در هر شماره دو جلد از مجله را برای آنها فرستاد و نیازی به فرستادن شماره‌های قبل نیست. از شماره کنونی تا حداقل سه شماره را باید ارسال کرد. نحوه تقاضا جهت ارزیابی به این صورت است که باید برای آنها نامه‌ای به این مضمون فرستاد و ساختار نامه باید به طور کامل املای صحیح داشته باشد. باید به طور مستمر مجله را فرستاد. پیگیریهای لازم را به عمل آورد و بهتر است که فقط یک نفر به طور مستقیم با آنها در ارتباط باشد. آنها به شما نمی‌گویند که کجای مجله ایراد دارد یا به شما آموزش نمی‌دهند، شما خود باید آنقدر مجله را تغییر دهید تا مطابق با ملاک‌های آنها شود. تعداد صفحه‌های مجله هم مهم نیست ولی بهتر است در یک range معین باشد.
البته همانطور که گفتیم این ملاکها به عنوان معیارهای اصلی نیستند ولی دارای نمره اضافی هستند یعنی رعایت نکردن آنها باعث عدم پذیرفته شدن در ISI نخواهد شد.
ما در کشور ۲۰ مجله ISI داریم که ۶ مورد از آنها در Web of Science است. ISI دارای بیش از ۱۰۰ محصول است که یکی از محصولات آن Web of Science است و هر مقاله‌ای که در مجلات تحت پوشش آن چاپ شود به عنوان یک تولید علمی محسوب می‌شود.
بحث نگهداری یک مجله در ISI خیلی مهمتر از ورود آن به ISI است و پیش از شروع کار، باید کارشناسی درست در مورد اینکه مجله قابلیت حضور و ماندگاری در ISI را دارد یا نه … به عمل آید و باید حساب شده کار کرد و عجولانه پیش نرفت چرا که ادامه کار خیلی مهمتر از شروع کار است.
مجلات Web of Science تقسیم‌بندی دارد و هر قسمت یک Editor دارد که باید آن ویراستار را پیدا کرد و با آن به طور مستقیم مکاتبه کرد و در هر شماره دو جلد از مجله را برای آنها فرستاد و نیازی به فرستادن شماره‌های قبل نیست. از شماره کنونی تا حداقل سه شماره را باید ارسال کرد. نحوه تقاضا جهت ارزیابی به این صورت است که باید برای آنها نامه‌ای به این مضمون فرستاد و ساختار نامه باید به طور کامل املای صحیح داشته باشد. باید به طور مستمر مجله را فرستاد. پیگیریهای لازم را به عمل آورد و بهتر است که فقط یک نفر به طور مستقیم با آنها در ارتباط باشد. آنها به شما نمی‌گویند که کجای مجله ایراد دارد یا به شما آموزش نمی‌دهند، شما خود باید آنقدر مجله را تغییر دهید تا مطابق با ملاک‌های آنها شود. تعداد صفحه‌های مجله هم مهم نیست ولی بهتر است در یک range معین باشد.
البته همانطور که گفتیم این ملاکها به عنوان معیارهای اصلی نیستند ولی دارای نمره اضافی هستند یعنی رعایت نکردن آنها باعث عدم پذیرفته شدن در ISI نخواهد شد.
در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید؟
در انتها خوشحالم که می‌بینم جمعی از جوانان کشور با هدف ارتقای مقالات و مجلات کشور و بکار بردن روشهای اصولی در نوشتن مجلات و مقالات تحت عنوان مؤسسه فرزان گرد هم آمده‌اند و امیدوارم در راهی که در پیش گرفته‌اید موفق و پیروز باشید.
در انتها خوشحالم که می‌بینم جمعی از جوانان کشور با هدف ارتقای مقالات و مجلات کشور و بکار بردن روشهای اصولی در نوشتن مجلات و مقالات تحت عنوان مؤسسه فرزان گرد هم آمده‌اند و امیدوارم در راهی که در پیش گرفته‌اید موفق و پیروز باشید.
